Psycholoog Thijs Launspach: laat je niet uitputten door moordende prestatiedruk

'Het massale thuiswerken is een enorme verandering geweest. Momenteel bevinden we ons in een rare limbofase, waarbij het lijkt alsof we weer naar kantoor kunnen, maar dat steeds wordt uitgesteld. Het is pappen en nathouden. Eén van de dingen die niet zo goed werkt, is vergaderen. Videobellen is geestelijk uitputtend, en echt geen lolletje om dat een aantal keer op een dag te doen. Je mist de nonverbale communicatie sterk, je hebt jezelf voortdurend in beeld en je bent niet gewend je collega's van zo dichtbij te zien. Ik denk dat we straks een combinatie zullen zien, met thuiswerkdagen voor concentratie en kantoordagen voor vergaderingen en contact met collega's. Werk wordt leeg als we alles via een scherm moeten doen.'

'Dat is de hamvraag. De drukte is in al onze levensgebieden toegenomen, met name op ons werk, waar we ons profileren op hoe druk we wel niet zijn. We zijn drukte gaan associëren met succesvol zijn: er zit een statussymbool vast aan de druk-zijn-cultus. Maar je moet je vraagtekens plaatsen bij wat je nu eigenlijk zegt als je 'druk, druk, druk' bent. Dat komt neer op: 'Ik kan mijn werk niet bolwerken in de tijd die ik er voor heb.' Is dat iets om trots op te zijn?'

'Ja, we zijn daadwerkelijk drukker geworden en er wordt meer druk op ons uitgeoefend. Onze banen zijn complexer geworden en bestaan over het algemeen uit meer taken. Je hebt je niet alleen tot je baan te verhouden, maar ook tot meer randzaken, zoals email en sociale media. Daarnaast zijn onze levens ook complexer geworden. De keuzemogelijkheden zijn geëxplodeerd. We zijn steeds meer gaan verwachten van onszelf en van het leven. Naast een drukke baan moeten we interessante projecten doen, gezond en aantrekkelijk zijn, een druk sociaal leven en het perfecte gezinsleven hebben, en de hele wereld over reizen. In tijden van corona is dat allemaal minder, maar we zijn nogal wat gaan verwachten. Dat vertaalt zich in een enorm gevoel van haast en drukte.'

'Zeker. Het zorgt ervoor dat onze levensstandaard wordt verhoogd, en het geeft een dynamisch gevoel, want het kan lekker zijn om verschillende ijzers in het vuur te hebben. Maar het is handig om een onderscheid te maken tussen druk zijn en gestrest zijn, en tussen stress en gezonde spanning. Er zit een kantelpunt in: je kan zo druk zijn dat het je productiviteit in de weg staat. In coronatijd zie je dat mensen back-to-back videomeetings hebben en vergeten te pauzeren. Dat ga je merken in je productiviteit, in hoe scherp je bent.'

'Enige vorm van stress is wel goed, want je moet wat druk op de ketel hebben. Maar dat is iets anders dan chronische stress, de stress die niet meer weggaat. Dat is slecht voor je systeem. Daar ga je ongezonde beslissingen van nemen, je wordt er snel oud van, en je wordt er doodmoe van. Dat is de stress die voor burn-outs zorgt.'

'Een aantal dingen is daarin belangrijk. Er is niets mis met af en toe extra werk doen op één van je levensgebieden, en voor veel mensen hoort dat bij hun werk. Maar dan moet je compenseren met meer rust op andere levensgebieden. Bij jonge mensen zie ik het vaak misgaan: extra werk doen op een project, maar daarnaast hun hele programma willen blijven draaien. Die blijven het uitputtende sociale leven, de festivals en het sporten doen. Maar something's gotta give.'

'Merk aan jezelf wanneer je in het rood zit, wanneer je te maken hebt met ongezonde stress. Weet van jezelf wat je stress-signalen zijn, zoals prikkelbaarheid en vermoeidheid. Dat moet je goed registreren, zodat je ernaar kunt handelen. Dan kun je technieken gebruiken om de stress te laten afvloeien: ademhalingsoefeningen, yoga, meditatie, of gewoon gaan wandelen. Het is niet voor niets dat de Ommetje-app van neuropsycholoog Erik Scherder nu zo populair is. Het is een fantastische manier om de spanning af te laten vloeien, met name als je dat in de natuur doet. Dompel je onder in de natuur, naar de Japanse traditie van het nemen van een 'bosbad'. Een half uurtje in de natuur doet wonderen, en zelfs naar een plaatje van natuur kijken heeft effect. Voor je mentale gezondheid moet je prioriteiten stellen: een gezond slaap- en eetpatroon, elke dag bewegen, af en toe even van je scherm afstappen en zorgen dat je niet te veel aan het nieuws gekluisterd zit.'

'We moeten zeker niet terug naar de werkomstandigheden uit de tijd van Karl Marx. Het werk dat de meeste mensen tegenwoordig doen, het kenniswerk, dat is echt anders dan fysiek werk. Dit werk kan je niet acht uur per achter elkaar doen, want na vijf of zes uur is je batterij leeg. Het idee dat een werkdag altijd acht uur moet zijn, stamt uit de tijd dat je in en uit moest klokken in de fabriek. Dat correspondeert niet meer met het werk dat we vandaag doen, waarbij we geestelijk uitgeput raken door de vele prikkels. Econoom John Maynard Keynes voorspelde in de jaren 30 dat we een 15-urige werkweek zouden krijgen, maar dat is niet gelukt. We zitten te sterk in de molen van het presteren.'

'Ik krijg de indruk dat we niet goed toegerust zijn op wat er nu van ons verwacht wordt, als het gaat over omgaan met tegenslag en stress. Sociologische factoren zoals de moordende prestatiedruk spelen daarin mee, waardoor mensen ten koste van hun eigen gezondheid over grenzen heen gaan. Omdat ze het gevoel hebben altijd de beste versie van zichzelf te moeten zijn, of pas mogen rusten als ze succesvol zijn. Daarnaast ontbreekt het ons aan de basale vaardigheden om rust in te bouwen, die ik eerder noemde. We weten het wel, maar we denken te vaak: nu even niet. En we zijn vaak strenger voor onszelf dan we voor onze vrienden zijn. Advies geven aan anderen kunnen we heel goed, maar het zelf toepassen is een ander verhaal.'

'We vinden ons werk ongelofelijk belangrijk. Dat spreekt voor ons. We willen invloed op de wereld hebben. We willen graag nuttig en gewenst zijn, en daarin erkend worden. Maar het is ook een valkuil, want tenzij je een bullshit job hebt, zul je bereid zijn om voor je werk door het vuur te gaan en concessies te doen op je eigen gezondheid. We zijn zó sterk op prestaties gericht, dat we de associatie zijn gaan maken dat je pas wat waard bent in de wereld als mens, als je bijzondere prestaties neerzet. Als dat je instelling is, kan je jezelf opblazen om iets te bereiken. Het is alsof je doorlopende functioneringsgesprekken hebt met jezelf. Dat is moordend. Dat is waarom je zoveel uitval en stress ziet: het is het gevoel niet goed genoeg te zijn en onder te doen voor je peers. En technologie heeft het heel makkelijk gemaakt om je voortdurend te vergelijken met anderen.'

'Nee. Er is wel meer aandacht gekomen voor stress en burn-outs, en ieder zichzelf respecterend bedrijf heeft inmiddels een wellbeing-manager en is bezig met werkgeluk. Maar we kunnen mensen nog beter beschermen tegen de excessen van de productiviteitscultuur en technologische ontwikkelingen op het gebied van werk. Daar ligt ook een rol voor de politiek. De Partij van de Arbeid is bezig met het idee van het recht op onbereikbaarheid. Werknemers moeten het recht krijgen om buiten werktijd niet met hun telefoon of werkmail bezig te zijn. Dat wil je eigenlijk ondervangen door goede afspraken te maken binnen het bedrijf, maar zolang dat niet gebeurt is dit een goede manier.'

'In de toekomst moeten we mentale gezondheid vooraan zetten, nog meer dan nu. Als we nu al last hebben om met technologische uitdagingen om te gaan, kun je er gif op innemen dat het in de toekomst nog erger zal zijn. We hebben mentaal sterkere en weerbaardere mensen nodig. Ik ben ervan overtuigd dat je succesvol kunt zijn én je mentale gezondheid heel serieus kunt nemen. Nu wordt nog te vaak gedaan alsof mentale gezondheid een luxe is: we zorgen wel voor onszelf als de targets gehaald zijn. Maar het is juist een voorwaarde voor succesvol werken in de toekomst.'

'Neem genoeg pauzes. Pauze kan voelen als even spijbelen, waarop je het moment niet productief besteedt, maar een gebrek aan pauzeren gaat je opbreken gedurende de werkdag. Dat is slecht voor je concentratie, productiviteit en energie. En je wordt er ook nog een stuk ongelukkiger van tijdens het werken. Dus skip je pauzes niet!'