Het gebeurt helaas niet vaak in het leven dat je iemand zijn verdiende loon ziet krijgen. Maar als het toch een keer gebeurt, kan je er donder op zeggen dat er een punt komt waarop je een ongemakkelijke emotie moet erkennen: medelijden met degene wiens verdiende afstraffing onverdiende vormen aanneemt.

Natuurlijk heb ik een paar keer gelachen bij de gigantische verliezen van de PvdA in de ene na de andere gemeente. Op het landelijke toneel blinkt de partij uit in het vanuit de oppositie ineens potsierlijk principieel doen over standpunten die in de afgelopen regeringsperiode luttel kleingeld zijn gebleken. De PvdA wordt in de ene na de andere verkiezing afgestraft voor de regeringsdeelname onder Rutte II, en dat is volkomen terecht, maar als ik het iemand had gegund om die dans te ontspringen dan zijn het de lokale PvdA-fracties. Ik ken op zich maar één lokale PvdA'er die niet tegen alle ratio in positief is over de landelijke partij, maar het zijn toch ook overwegend goedbedoelende politici die je het opportunistische gekonkel van hun Haagse confraters maar moeilijk kwalijk kunt nemen.

Het is de vraag waar de vrije val van de PvdA gaat eindigen. Aan het begin van de verkiezingsavond gisteren werd er al door een enkele NOS-verslaggever geopperd dat de bodem van de gifbeker wel zo'n beetje bereikt zou moeten zijn. Quod non. Hoewel de nederlaag iets minder diep is dan die van vorig jaar, zijn er nauwelijks gemeenten waarin de kiezer méér vertrouwen in de PvdA heeft gekregen, en hebben ze hooguit een iets kleinere afkeer laten zien. Als je daar al gelukkig mee moet zijn dan heb je weinig reden voor tevredenheid. Maar wie weet is het volgend jaar zo ver, bij de Provinciale Statenverkiezingen. Een teken aan de wand dat de bodem misschien bereikt is: na de vorige oorwassing zei partijleider Asscher nog dat de PvdA niet mee wilde regeren wegens de enorme electorale nederlaag. Dit jaar zei Asscher dat de PvdA zonder meer open staat voor deelname aan colleges in gemeenten die de partij vrijwel zonder uitzondering hebben afgestraft.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Feest bij de Amsterdamse fractie van GroenLinks (foto: ANP/Bas Czerwinski).

Ondertussen ziet D66 hopelijk wat er bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen kan gebeuren als ze landelijk de ruk naar rechts vervolmaken. Dit heeft ze in Amsterdam zes zetels gekost, en bijna overal de koppositie. Het is te hopen dat de partij dit interpreteert als een signaal dat de kiezer toch echt meer zit te wachten op een partij die vasthoudt aan haar idealen, dan op een partij die tot alles bereid is om zitting te kunnen nemen in het kabinet. Zoals GroenLinks, bijvoorbeeld, dat een klinkende overwinning heeft behaald in alle gemeenten waar de partij deelnam aan de verkiezingen. In Amsterdam en Utrecht was het signaal wel erg letterlijk: daar nam GroenLinks de positie als grootste partij over van D66.

Tot slot is er nog de partij waarvoor ik het meest mijn hart vasthield. Dat was niet de PVV, die een voorspelbaar resultaat behaalde in gemeenten waarvan we allang wisten dat er een (krimpende) PVV-aanhang bestond, maar Forum voor Democratie. In Amsterdam, de enige gemeente waar FvD verkiesbaar was, stond de partij lang op vier zetels in de peiling. Het werden er uiteindelijk twee of drie, de volgende prognose uit Amsterdam is nog niet binnen. Vier, drie of twee zetels is een verschil dat op gemeentelijk niveau nogal uitmaakt, het is het verschil tussen een middenmoter of een klein partijtje. Hoe dan ook niet slecht voor een nieuwkomer in de raad, maar ook zeker niet de smachtende roep om vernieuwing die er bij de NOS op potsierlijke wijze door lijsttrekker Annabel Nanninga van werd gemaakt.

Wie de uitslagen bekijkt zou kunnen constateren dat er in Nederland een overwinning heeft plaatsgevonden van het rechtspopulisme, met spinoffs van PVV en LPF die de grootste partij worden in Den Haag, Rotterdam en Tilburg, en met de PVV zelf die in alle gemeenten waar op de PVV gestemd kon worden ook in de raad komt. Maar voor een landelijke partij is dat niet zo'n verwonderlijke prestatie, en in de gemeenten waar de PVV vier jaar geleden al meedeed moet de partij verliezen bijschrijven. Bovendien is het eerder een correctie op de gemeentepolitiek. In de Tweede Kamer is er allang een hoop loze ruimte aanwezig in de vorm van populistische brulboeien, en hun aandeel schommelt stabiel rond de twintig procent.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

© Brainwash

Ook Joost Eerdmans (Leefbaar Rotterdam) viert feest (foto: ANP/Robin Utrecht).

Denk, dat ook grote successen boekte bij deze verkiezingen, maar in één gemeente geen zetels wist te veroveren en in Schiedam zelfs de tweede partij werd, is enerzijds een terechte aanvulling op het politieke landschap, omdat het een electoraat bedient dat het verdient gehoord te worden. De opeenstapeling van problematisch gedrag door de twee frontmannen geeft echter wel te denken. Denk stelt zich vaak vijandig op jegens de pers, wordt geregeld betrapt op leugens en rare beïnvloedingstactieken, en schurkt zorgwekkend comfortabel tegen het regime van Erdoğan aan. Ook Denk is het populisme bepaald niet vreemd.

Het is ook nog altijd zorgelijk dat de VVD steeds bizarder en populistischer campagne voert, en desondanks niet lijkt te kunnen verliezen. Als ik iets geleerd heb van de Nederlandse politiek, is het dat we over een jaar of tien prima weer met een CDA-premier opgescheept kunnen zitten, met grote winsten voor de PvdA en VVD in de oppositie, maar voorlopig zijn alle tekenen afwezig dat het succesverhaal van Rutte's VVD op zijn einde loopt (net als de neergang van de PvdA). Zo beschouwd is het populisme misschien niet de eclatante winnaar van deze verkiezingen, maar ook zeker niet de verliezer.

Om tot slot nog even terug te komen op mijn vorige artikel over de gemeenteraadsverkiezingen: het ziet ernaar uit dat Gonny van Oudenallen de Amsterdamse gemeenteraad niet heeft gehaald. Ook Margriet van Tulder is in Venlo niet verkozen, tenzij ze genoeg voorkeursstemmen heeft behaald om van de zesde naar de derde plek op de lijst te stijgen. De partij van Jos van Rey heeft in Roermond een paar zetels ingeleverd, maar is nog steeds de grootste. En in Zoetermeer moet de Lijst Hilbrand Nawijn de tweede plek (vijf zetels) delen met GroenLinks en D66. Fred Teeven is voor zover bekend nog altijd buschauffeur.