­­­­Jongeren hebben hun eerste seksuele ervaring op steeds latere leeftijd, blijkt uit recent onderzoek van de Rutgersstichting. Op hun 18de heeft de helft van de Nederlandse jongeren tussen de 12 en 25 jaar geslachtsgemeenschap gehad. Vijf jaar geleden was dit rond het 17de jaar. Hoe is deze verandering te verklaren?

Deze trend, van jongeren die op een latere leeftijd gaan experimenteren met seks, vindt niet alleen plaats in Nederland. In de Verenigde Staten gebeurt iets soortgelijks. Ook daar stijgt de gemiddelde leeftijd waarop jongeren hun eerste seksuele ervaring hebben, al is de daling daar al ruim een decennium aan de gang, terwijl dit in Nederland een trend is van de laatste vijf jaar. Ook is er in de Verenigde Staten een steeds grotere groep jongeren die tot op hogere leeftijd maagd is. En hebben jongeren van nu minder seksuele partners dan eerdere generaties. Of dit laatste ook in Nederland aan de hand is, kan ik uit het onderzoek van de Rutgersstichting niet opmaken, maar het zou mij niet verbazen.

Op het eerste gezicht lijkt deze ontwikkeling niet te corresponderen met wat we om ons heen zien gebeuren. In de media zien we een grote hoeveelheid aan erotische beelden. Zeker in jeugdcultuur zijn hyperseksuele voorstellingen van aantrekkelijke, jonge lichamen de norm. Op social media is het de kunst om jezelf zo aantrekkelijk mogelijk te presenteren. En veel artiesten die onder jongeren populair zijn, gebruiken schaarsgeklede lichamen om hun muziek wat op te leuken, en zingen, of rappen in de meeste gevallen, over legio seksueel avontuur.

Er is een verschil tussen 'seks' en de 'sexy', en in deze twee domeinen zien we verschillende ontwikkelingen. Het domein van 'seks' betreft het daadwerkelijke seksueel gedrag. 'Sexy' betreft de fantasieën over, en de insinuatie en representatie van seks. Terwijl de sexy onder jongeren explicieter is dan ooit tevoren en de laatste decennia aan kracht lijkt te winnen in jeugdcultuur, is het domein van het daadwerkelijk gedrag aan het deseksualiseren. Daarmee bedoel ik dat seks steeds minder onderdeel is van het alledaagse sociale verkeer van jongeren.

De Amerikaanse psycholoog Jean Twenge, die al decennia onderzoek doet naar veranderingen in seksueel gedrag en seksuele opvattingen onder jongeren, geeft een opmerkelijke verklaring voor dit proces van deseksualisering in een artikel in The Atlantic. Volgens haar zorgt het veelvuldig gebruik van smartphones en social media onder jongeren ervoor dat het aantal uren dat zij per week thuis zitten toeneemt, terwijl het aantal uren dat zij in het bijzijn van leeftijdgenoten doorbrengen daalt. Als gevolg hiervan zouden jongeren, onder andere, minder daten, minder seksueel experimenteren, en minder intieme relaties aangaan.

Ik ben niet overtuigd van deze verklaring. Zoals altijd in dit soort ontwikkelingen is er zelden een eenduidige verklaring, maar is er een verscheidenheid aan processen gaande die een verschuiving in gedrag teweegbrengt. De dalende trend van een latere leeftijd waarop geëxperimenteerd wordt met seks zette in de Verenigde Staten al zo rond het millennium in: ver voordat het gebruik van smartphones gebruikelijk werd. Daarnaast laten andere studies van technologiegebruik zien dat het jongeren niet per definitie minder sociaal maakt.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Een andere verklaring voor deseksualisering is de veranderende opvatting omtrent de context waarin seks zou moeten plaatsvinden. De laatste decennia is er een steeds grotere nadruk op consent komen te liggen, wederzijdse instemming, in seks. Consent betekent dat partners nadrukkelijk aan elkaar kenbaar maken dat zij seks willen hebben, voordat zij tot de daad overgaan. Consent bestaat uit verschillende psychologische en expressieve deelprocessen. Het houdt in dat je je bewust moet zijn van je eigen seksuele verlangens. Dat je dit toonbaar maakt aan de ander. Dat je er zeker van bent dat de ander een soortgelijk verlangen heeft. En dat je in staat bent de wensen en verlangens van de ander te begrijpen om zo tot een seksueel 'contract' te komen.

Het aan kracht winnen van consent als een gewenste seksuele omgangsvorm vertaalt zich ook in wetgeving. In 2008 is er, onder andere, in California een wet ingesteld die seksueel consent verplicht stelt onder studenten. Partners moeten eerst nadrukkelijk kenbaar maken dat zij seks willen hebben voordat zij overgaan tot de daad. Doen zij dit niet, dan zou er in principe sprake kunnen zijn van seksueel overschrijdend gedrag. En dat is strafbaar.

De grotere nadruk op consent komt vooral door een verschuivende machtsbalans tussen mannen en vrouwen. De laatste decennia is de maatschappelijke positie van vrouwen op veel fronten verbeterd. Vrouwen zijn en masse gaan studeren, gaan werken, en bekleden steeds hogere maatschappelijke posities. Dit is samengegaan met verwachtingen van gelijkwaardigheid tussen man en vrouw in intieme relaties. Dit vertaalt zich, onder andere, in een gelijkwaardigere verdeling van huishoudelijke- en zorgtaken, en op het gebied van seks, in de verwachting om wederzijds genot te ervaren.

Daarnaast heeft deze grotere nadruk op gelijkheid tussen de seksen, de sensitiviteit ten aanzien van ongelijkheid verhoogd. Waar sommige situaties in intieme relaties in eerste instantie als 'natuurlijk' en weinig problematisch ervaren werden, worden deze situaties in de huidige tijd als het product van een structurele sociale ongelijkheid tussen de seksen gezien en daarmee als problematisch ervaren. Een halve eeuw geleden werd het nog door grote delen van de bevolking normaal gevonden dat een man lichte dwang gebruikte om een vrouw tot seks te manen. Velen zagen niet dat dit gedrag voortkomt uit een fundamentele ongelijkheid tussen de seksen en dat dit gedrag ook deze ongelijkheid in stand houdt. In de huidige tijd hebben we hier wel oog voor en wordt dit gedrag, gelukkig, niet getolereerd.

Voor velen zorgt de nadruk op consent ervoor dat zij voorzichtiger zijn om tot seks over te gaan. Een aantal vragen moet eerst duidelijk beantwoord worden voordat seks oké is. Wil de ander seks met mij? Wat wil ik eigenlijk? Heb ik mijn verlangens voldoende kenbaar gemaakt? Consent vraagt om een aantal redelijk complexe sociaalemotionele vaardigheden, die niet iedereen in voldoende mate heeft ontwikkeld. Dit is zeker het geval bij jongeren en velen van hen zullen minder snel de stap nemen van een erotisch geladen interactie naar seks. En dit draagt bij aan een deseksualisering van jongeren.