2G: waarom mensen uitsluiten geen optie is

Deplorables. De 'jammerlijken'. In ieder geval zielige mensen: racisten, seksisten, homofoben, xenofoben, islamofoben. Die kun je allemaal in een mand stoppen en dan heb je de helft van de Donald Trump-supporters, aldus de toenmalige presidentskandidaat Hillary Clinton in 2016, het jaar waarin ze verloor van Trump.

Inmiddels hebben ook wij deplorables. Althans zo zien we ze: de 'wappies', mensen die zich niet willen vaccineren, die tegen alle coronamaatregelen zijn, en die zich soms ontpoppen als aanhangers van Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet. Die noemt mensen die niet gevaccineerd zijn 'de nieuwe Joden'. Vanzelfsprekend kreeg Baudet veel kritiek vanwege zijn bespottelijke opmerking.

Maar hoe kijken we aan tegen de groep mensen die zich niet wil laten vaccineren? Mensen die anders denken en die zich uiten via burgerlijke ongehoorzaamheid. Alleen al het gebruik van het woord 'we' is tekenend. 'We' is de meer dan tachtig procent van de bevolking die wel gevaccineerd is. Net zoals iedereen ken ook ik mensen die het vaccin niet willen, nota bene verstandige mensen. Vrienden, zelfs. Hoe moet je je verhouden tot deze mensen?

Ook in de nieuwe Nederlandse sciencefictionfilm ®Evolutie, een productie van Toneelgroep Maastricht geregisseerd door Servé Hermans, is er een groep die buitengesloten wordt. In dit verhaal, over de verstrekkende gevolgen van voortschrijdende technologie en klimaatverandering op het menselijk leven, noemen ze zichzelf 'de naturalisten'.

Ze geloven niet in de digitale samenleving, maar belangrijker is dat ze zich machteloos voelen. Een van de leiders zegt dat hij zijn baan is kwijtgeraakt door 'algoritmes en artificial intelligence'. Bovendien zijn ze 'klimaatvluchtelingen'. Het verhaal speelt zich af in Limburg, het enige deel van Nederland dat nog bewoonbaar is. Aangezien de naturalisten ook economisch buiten de boot vallen, wonen ze in tenten onder een brug, vlak naast de compounds waar het overblijvende deel van de — rijke — Nederlanders leven.

Wat mij raakt aan deze film is de wijze waarop iedereen getraumatiseerd is door radicale veranderingen. De vraag is dan hoe je hierop reageert. De een past zich aan, de ander is daar niet toe in staat. Een echtpaar, bijvoorbeeld, waarvan zij alleen nog maar 'genetisch geoptimaliseerde kinderen' wil, terwijl hij hier met z'n hoofd niet bij kan. Je kunt zeggen: beide reacties, het gevolg van de situatie, zijn extreem.

Dit speelt eveneens in het debat over '2G', waarbij alleen gevaccineerden toegang krijgen tot voorzieningen en evenementen in het openbare leven. NRC Handelsblad vat het dilemma waarmee het kabinet worstelt, samen: 'Ja, 2G kan werken, maar ook het vertrouwen aantasten. De twijfelaars zullen harder twijfelen. Gevaccineerden zullen daar nog bozer over worden. Anderen zullen juist groeiend ongemak voelen over de groeiende tweedeling en het tot nu toe gegunde vertrouwen in het kabinet verliezen. In een crisis die nog wel even gaat duren, is dat niet wenselijk. Het kabinet moet juist nu mensen nader tot elkaar brengen en niet verder uit elkaar drijven. In deze fase zou het met 2G juist voor dat laatste kiezen: polarisering aanjagen in plaats van vertrouwen opbouwen.'

Of er een politieke meerderheid voor 2G is, moet nog blijken. Wel is duidelijk dat de roep om eenheid, om het vermijden van polarisatie, luider wordt. Dit lijkt mij verstandig, omdat ook virologen en andere wetenschappers in de frontlinie van de strijd tegen corona op het belang van consensus in de samenleving hameren. Je moet mensen niet onherroepelijk van elkaar vervreemden met de broodnodige maatregelen. Want dan ben je nog verder van huis. En toch hapert dit argument. Immers, de overgrote meerderheid van de bevolking doet wél mee.

Het probleem is onze houding jegens die minderheid, die we te gemakkelijk, net zoals Clinton destijds, de jammerlijken noemen. De wappies. Bekend is dat deze denigrerende houding in het geval van de presidentsverkiezingen in Amerika desastreus heeft uitgepakt. De woede van de deplorables werd niet serieus genomen, wat resulteerde in het Trump-presidentschap.

Je kunt zeggen, vanuit een ethisch oogpunt kun je die minderheid niet uitsluiten. Je kunt niet zeggen: je bent niet gevaccineerd, dus mag je geen onderwijs meer krijgen. Boven alles is de vraag een morele: 'we' mogen nooit onze ogen sluiten voor andersdenkenden.

Wat dit betreft moet ik altijd weer denken aan Nelson Mandela. Toen hij uit de gevangenis kwam, was zijn eerste daad in gesprek treden — en blijven — met zijn vijanden, de apartheidsregering die in een klap de macht kwijt was en derhalve een minderheid was geworden. Dat deed Mandela niet alleen vanuit medemenselijkheid, hij deed het vooral om een burgeroorlog te voorkomen.

Zo kun je het ook zien: je afkeer jegens de jammerlijken behouden — dat is je morele oordeel — maar dan wel vanuit pragmatische overwegingen, in dit geval de langetermijnkwestie van leven met corona, met hen in gesprek blijven. Die 'wappies' hebben we nodig om onze 'oorlog' tegen het virus te winnen. Uitsluiten is geen optie.

®Evolutie is te zien vanaf 18 november.