Amerikaanse presidentsverkiezingen: we zitten middenin een shitshow

Het is tegen vijf uur 's ochtends. Op CNN heeft de gerespecteerde politiek verslaggever Dana Bash zojuist zichtbaar uit het veld geslagen gezegd: 'That was a shitshow.' Tegenover haar zit een man die ooit diende in het campagneteam van president Obama. Hij zegt, dit 'par for the course for Trump', met andere woorden: vanavond hebben we simpelweg de ware aard van president Trump gezien.

Het 'debat' was historisch. Het zal de annalen ingaan als het allerslechtste uit de Amerikaanse politieke geschiedenis. Trump was als een losgeslagen beest, een zwetend, oranje monster dat loog, dat weigerde witte-suprematiegroepen te veroordelen, dat Biden beledigde en hem persoonlijk te grazen nam toen het ging om zijn zoon, een oorlogsheld die overleed aan een hersentumor.

Volledig ontnuchterd, net als Bash, klim ik in bed voor een uurtje slaap. Het komt er niet van; ik zit vol met adrenaline. Ik heb een vraag: hoe zijn we hier beland? Wat heeft 'Trump' gebaard? Want hij is inmiddels geen mens meer, maar een visioen, een tot leven gewekt lichaam dat iets abstracts symboliseert. En dat is, denk ik, het allerslechtste waar een mens toe in staat kan zijn.

Ik moet denken aan een film, de science-fictionklassieker Forbidden Planet uit 1956, waarin ruimtevaarders op een planeet belanden waar aliens ooit machinerie hebben ontworpen die al je dromen onmiddellijk waar maakt. Wanneer de mensen deze technologie gebruiken, blijkt dat de diepste menselijke begeerte — ongecontroleerd — in werkelijkheid verandert, en dat deze de vorm van monsters uit het menselijke onderbewuste aannemen. In de film heten die monsters from the id, verwijzend naar Freuds driedelige indeling van de menselijke psyche, naast 'ego' en 'superego'. Opeens treft het mij; ik ga rechtop zitten in bed. Die monsters… zijn oranje. Ik zie hem weer voor mij op dat podium. Trump.

Onze diepste begeerten zijn waargemaakt in Trump, zonder enige vorm van controle. Hij is wat we nooit zullen durven uitspreken, met recht, want dit zijn dingen ongehinderd door rationeel denken. De les van Forbidden Planet is dat de astronauten uiteindelijk beseffen dat ze in hun strijd tegen the monsters from the id in werkelijkheid tegen zichzelf vechten.

Hoe anders kun je die shitshow verklaren? Twee dingen springen naar voren: ten eerste hoe groot de verleiding van politiek als entertainment werkelijk is, ten tweede de gewaarwording dat we in twee verschillende werkelijkheden leven; een echte waarin mensen doodgaan aan de virusinfectie en witten en zwarten elkaar op straat te lijf gaan (dit probeerde Biden aan te kaarten, tevergeefs), en een gedroomde waarin Trump heerst, waarin er geen pandemie is, rassenhaat niet bestaat en de mensheid en glorieuze toekomst van rijkdom en gelijkheid wacht.

Dat is ook wat de afgelopen weken van Fox News kijken mij heeft geleerd. 's Avonds om elf uur is er The Five, een paneldiscussie waarin vijf commentatoren losgaan op de hoofdpunten op de dagelijkse nieuwsagenda. Net als Trump geven zij vorm aan datgene wat leeft in het onderbewuste van de kijkers. Vreedzame demonstraties? Nee, het is tuig, sluit ze op, knal ze neer! Virus? Een leugen! Niesje hier, kuchje daar, nauwelijks meer dan een griepje.

Het gekke is, ik blijf kijken naar The Five. De panelleden spreken snel en denken nog sneller; het is nooit saai. Het zijn fysiek mooie mensen in een kleurrijke studio. Om de drie zinnen zeggen ze iets grappigs. En: iets dat schokkend is. Beledigend voor iemand. Ze kijken uitdagend in de camera, vooral Greg Gutfeld, die ook zijn eigen show heeft. Het schuim staat hem aan de mond, een diepe frons tussen de ogen, zo woedend kan hij praten. Deze Trump-handpoppen van Fox, stuk voor stuk monsters from the id, gunnen niemand iets; ze zijn vulgair; ze handelen in de snelle ironie, in lege, verleidelijke fictie.

Hoe komen we hier uit? Ook in Nederland ontspringen we de dans niet. Wij hebben toenemend te maken met complotdenken, met een verwijdering tussen retoriek en 'echte werkelijkheid' (dat alleen al, dat je die twee woorden tegenwoordig naast elkaar moet gebruiken), met wantrouwen van onze leiders in de gedaante van bijvoorbeeld RIVM-directeur Jaap van Dissel, maar ook premier Rutte die zich op een kantelpunt bevindt wat betreft de geloofwaardigheid van zijn corona-aanpak.

We kunnen twee dingen doen. We kunnen Fox News kijken (of bij ons, luisteren naar de schuimbekkende complotdenkers en politici die hier handig op inspelen), waar we alleen maar bevestiging zullen krijgen van onze vage vermoedens en onuitgesproken, maar diep gevoelde emoties van haat en wantrouwen. Of we kunnen een stapje terug doen: beseffen dat we niet perfect zijn, dat we vatbaar zijn voor de valse retoriek van de id-monsters, dat een stukje oerhollandse nuchterheid misschien nu zelfs goed van pas zal komen: nuchterheid als wapen tegen de koortsdromen vanuit de id.

Ik heb nooit gedacht dat ik die laatste zin ooit zou opschrijven. Maar na die overdosis Fox News en die shitshow van een debat tussen Trump en Biden, is mijn gevoel dat het ver na vijf voor twaalf is.