Volgens de Brainwash-test Hoe normaal ben jij? ben ik 'knettergek'. En voordat ik het door heb, knik ik mijzelf tevreden toe. Ha, lekker niet normaal, hartstochtelijk, afwijkend, tegen de stroom in. Hoe zelf- feliciterend wil je het hebben? Toch goed dat de test niet is opgesteld door een paar psychiaters die een anamnese moeten afnemen, want dan kon ik toch echt moeilijkheden verwachten en kreeg ik geadviseerd mij te melden voor minstens de Dagbehandeling.

In 1974, ik kan het me nog herinneren, kwam de stichting Pandora 'voor iedereen die psychische problemen heeft of heeft gehad' met een posteractie. Het was de tijd van de anti-psychiatrie, en de leus van Pandora klonk bijna wervend. Je leek toch saai zonder 'psychische problemen.' De stichting had een citaat van columnist en schrijver Simon Carmiggelt op spiegelpapier laten zetten, die in de jaren daarna heel bekend werd. 'Ooit 'n normaal mens ontmoet? En….beviel het?'

De clou was natuurlijk dat je naar jezelf keek, en het relatieve verschil inzag tussen de 'gekken' en jezelf. Toen, in de tijd dat de psychiatrische inrichtingen nog veilig weggestopt zaten in bosrijke omgevingen, zo ver mogelijk verwijderd van de bewoonde wereld, had het zin de norm van 'het normale' in twijfel te trekken.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Vrijgezellenfeest (Foto: ANP, Piroschka van de Wouw).

Zoiets heeft nog steeds zin, maar bedenk wel dat er sinds die tijd een nieuwe soort 'gek' en 'abnormaal' is ontstaan: gek als zelfcompliment. Het schattige en kokette: 'Ja, daar ben ik echt een gekke in…' Het flirten met het anders zijn. De tevreden vaststelling dat jij gelukkig 'verre van normaal bent'. Gek werd 'lekker gek' en meteen ook een adelsbrief.

Natuurlijk is het niet zo, dat de psychiaters sindsdien collectief werkloos zijn geworden, want er blijven genoeg psychiatrische problemen over, die, eenmaal uitgeleefd in het openbaar, uiterst problematisch kunnen zijn. Wat mij interesseert: hoe heeft de lichte afwijking van het normale – vroeger werd wel de term 'neurose' gebruikt – het geschopt tot een kwaliteit op je CV?

Het gebeurt geloof ik vaker in de grote steden dan op het platteland. In de zogenaamde 'creatieve beroepen' is het eerder een aanbeveling dan voor de nachtdienstploeg. En al die 'leuke, gekke mensen' klonteren veilig bij elkaar in een vriendengroep of subcultuur. Daar wordt de nieuwe standaard gezet, die welbeschouwd net zo dwingend is als de eis van het normale, die weer in andere kringen geldt. De afwijking als binnenkomer, als voorwaarde voor lidmaatschap van deze of gene groep.

Dit weekend kwam ik van een etentje, en fietsend naar huis moest ik plotseling hoognodig naar de wc. Ik passeerde een café, dat ik vaak passeer, want het ligt op mijn vaste fietsroute. Maar ik was er nooit eerder binnen geweest.

Het was er stampvol. Ik merkte al snel dat het merendeel van de bezoekers kennelijk deel uitmaakten van een vrijgezellenfeest, en als ik het goed heb gehoord hadden die mannen een sterk oostelijk accent, ergens uit Drenthe. Eerst bestel ik een biertje, dankuwel, loop dan door een haag van hangende mannen naar de wc, die in een soort fantasie-Engels toeteren: 'You must take consumption. First, you…consumption…'

Ik vervolg mijn weg, en na gedane zaken, als ze weer beginnen zeg ik: 'Wij spre-ken hier Ne-der-lands.' Ze blijven Engels tegen me praten. Ik proost maar eens met m'n bierglas. Als groep representeren deze mannen het 'echte normaal': zij zullen in die gekke grote stad wel eens even hun normen handhaven. Maar ik woon al 38 jaar in Amsterdam, het café ligt bij mij om de hoek.

Je zou kunnen zeggen: deze plattelanders zijn gaan geloven dat de stedelingen inderdaad 'gek' zijn, en dat ze dus wat normaliteit bijgebracht moeten worden. Ik zou zeggen: wees voorzichtig met die zelfomschrijving 'lekker gek', want de consequenties zijn reëel.