Sinds lange tijd, in ieder geval sinds Plato, wordt waarheid met directheid geassocieerd. Het idee dat een spontane, directe uiting een groot waarheidsgehalte bevat, zie je ook terug in opmerkingen als 'zij durven tenminste de waarheid te zeggen' over mensen die ongegeneerd hun gevoelens uiten. Het onmiddellijke, nog ongecensureerde wordt al gauw als 'waar' gezien.

'Waar' is datgene wat verschijnt zoals het is. Gesproken taal staat hierdoor hoger in de hiƫrarchie van waarheid dan geschreven tekst. Als iemand spreekt, kun je direct uitleg vragen, de spreker verwoordt in jouw aanwezigheid zijn gedachten en gevoelens. Maar bij teksten treedt er een vertraging in werking tussen de intentie van de schrijver en de interpretatie van de lezer. Hierdoor waarschuwde Plato voor het schrift, we zouden de teksten verkeerd kunnen interpreteren; de schrijver was afwezig en kon zijn woorden niet onmiddellijk toelichten.

Misschien valt hieruit het succes van Twitter te verklaren. Door de directheid en snelheid van verschijnen lijken gesprekken op Twitter, Whatsapp of andere online communicatievormen meer op spreken dan schrijven. Er wordt open en onverbloemd gecommuniceerd. Dat juist op deze platforms onwaarheden en nepnieuws welig tieren is dan ook verwarrend. Het vraagt om herziening van ons begrip van waarheid.

De tekst gaat verder onder de foto.

Facebook biedt de mogelijkheid nepnieuws te rapporteren met een speciale knop (foto: ANP, Marten van Dijl).

Onlangs stond in de Volkskrant een artikel over scholieren die in Zweden les krijgen in het herkennen en ontleden van nepnieuws. Daar leren ze dat het herkennen van de waarheid tijd kost. Grondig onderzoek doen kost tijd, het napluizen van de waarheid kost tijd, het vormen van een weloverwogen mening vraagt om tijd.

Kortom, waarheid is vaak minder direct en helder dan we zouden willen. De waarheid is vaak ingewikkeld, en lastig om te ontwarren. De waarheid is niet snel, zij is traag.