Een groot aantal jongvolwassenen verlaat hun tienerjaren met het volgende idee: ik ga erachter komen wie ik ben, dan stel ik mijn levensplan op en vervolgens druk ik hopelijk mijn stempel op de wereld. Dit is namelijk hoe je bent opgevoed en het is het geluid dat je overal om je heen hebt gehoord – van ouders, van schoolmentoren, van de cultuur als geheel – over hoe je het beste uit jezelf en het leven kan halen.
Echter, gaandeweg begin je je misschien af te vragen of je wel alles hebt gedaan dat je moest doen. Je hebt je roeping nog niet gevonden. Je hebt je passie nog niet ontdekt. Je hebt jezelf nog niet gevonden. Of je hebt een baan gevonden waarvan je niet zeker weet of het iets voor jou is. Of je gaat rechten studeren terwijl je nooit van plan bent geweest om advocaat te worden. Na je zoektocht naar je echte zelf voel je je niet bevrijd, maar eerder angstig, onderdrukt en beperkt in je mogelijkheden.
Mijn aanbeveling: lees Confucius, Mencius, Zhuangzi en andere oude Chinese denkers, want zij hebben de echte bevrijding waar je naar op zoek bent.
Zo stelde Confucius bijvoorbeeld dat je je 'zelf' niet moet omarmen, maar dat je in plaats daarvan je zelf moet overstijgen. Breek met wie je denkt te zijn, want dat is hoe je als mens kan veranderen en groeien.
Voel je niet onder druk gezet om strikte plannen te maken voor de persoon die je nu en in de verre toekomst denkt te zijn. Hierdoor perk je jezelf alleen maar in. Je zult je over een paar decenia afvragen waarom je in hemelsnaam een leven hebt geleefd op basis van je zelfbeeld als 21-jarige. Blijf in plaats daarvan leven voor de onbekende persoon waarin je langzaam aan blijft veranderen; houd je mogelijkheden open.
Het is voor studenten een hele geruststelling als ze de teksten van oude Chinese filosofen lezen en erachter komen dat er een groep denkers was die tweeduizend jaar geleden over precies dezelfde dingen hun hoofd brak als zijzelf.
De Chinese filosofen hadden de menselijke psychologie goed begrepen. In eerste instantie lijkt hun mensbeeld somber. Ze zagen de mens zoals hij is: een rommelig en verward wezen, vol tegenstrijdigheden, kleinzielige jaloezieën, gecompliceerde gevoelens, ambities, hoop, verlangens en angsten.
Daarnaast zagen ze dat we de hele dag lang andere rommelige, verwarde wezens tegenkomen. Dit is wat het betekent om op deze aarde rond te lopen: onze levens bestaan nagenoeg volledig uit de relaties die we aangaan met de mensen om ons heen.
Deze relaties zijn voor de meesten van ons niet eenvoudig. Doordat, zoals de Chinese filosofen goed begrepen, we elkaar overal eindeloos tegenkomen, neigen we ernaar om in vaste stramienen van handelen te vervallen. We gaan ons op steeds dezelfde voorspelbare manier gedragen. Ontmoetingen met andere mensen roepen verschillende emoties en reacties bij ons op: een bepaald soort opmerking maakt ons altijd boos, terwijl dat ene gebaar van iemand anders ons juist kalmeert.
Tijdens onze tijd op aarde worden we steeds de ene of de andere kant opgeslingerd, afhankelijk van wie we ontmoeten en in wat voor situaties we terechtkomen. Maar het wordt nog erger: deze passieve reacties hebben een viraal effect. Zelfs de meest subtiele signalen van mensen om ons heen roepen een reactie bij ons op. Een lach of een frons van een voorbijganger kan bijvoorbeeld een kleine verandering in onze gemoedstoestand teweegbrengen. En de reactiestraminen waarin we vast komen te zitten – soms ten goede, maar vaker ten kwade – hebben op anderen ook weer hun effect.
Dit is waarom de Chinese denkers onze zoektocht naar het zelf als iets dat eenduidig en waar is, iets dat binnen in ons zit en wat we moeten ontdekken, als zeer gevaarlijk zouden zien. We denken onszelf te kennen en te weten wat ons drijft: dat we de neiging hebben ons druk te maken over kleine dingen, dat beproevingen ons nerveus maken; dat we perfectionisten zijn of juist sloddervossen. Maar wanneer we onszelf definiëren, doen we dat maar al te vaak aan de hand van onze passieve reactiepatronen en ongezonde gewoonten.
De ideeën van de Chinezen zijn zeer goed uit te voeren. Eén van hun belangrijkste voorstellen is dat we rituelen moeten uitvoeren.
"Maar waarom juist dat?" vraag je je misschien af. "Hoe kunnen rituelen ons nou vrij maken?"
Echter, op Confuciaanse wijze aan rituelen deelnemen, heeft een tranformerende werking. Confuciaanse rituelen – ook wel 'alsof' rituelen – komen voort uit de kleine alledaagse dingen die we doen. Een voorbeeld van een 'alsof' ritueel is als je glimlacht naar een vriend op straat terwijl je je eigenlijk druk maakt om een slecht tentamencijfer. Ook als je eigenlijk met je ogen wilt rollen wanneer je irritante nicht iets zegt, maar in plaats daarvan doet alsof ze iets heel interessants heeft gezegd, is er sprake van een 'alsof' ritueel.
Inderdaad, deze momenten gaan recht tegen onze authentieke, ware gevoelens in. Ze kunnen nep voelen, alsof we alleen maar vriendelijk zijn om beleefd over te komen.
Maar Confucius vond dergelijke rituelen waardevol – als we ze op rituele wijze en dus niet als een verplichting uitvoeren – juist omdat ze tegen onze authentieke, ware gevoelens ingaan. Hierdoor kunnen ze ons helpen om even een ander, beter mens te worden. Hoe vaker je bewust bezig bent met zulke rituelen, hoe beter je jezelf ontwikkelt. Je traint jezelf om niet altijd te handelen in overeenstemming met je ware zelf, maar om je juist beter te gedragen.
Deze ontmoetingen met voorbijgangers op straat zijn niet de enige momenten om te breken met wie we echt zijn. De manieren waarop je je tegen je zelfbeeld kunt keren, kan je actief kiezen.
Tijdens je opvoeding hebben je ouders en jij gelet op de zaken waar je goed in bent en heb je geleerd hoe je je talenten kunt benutten. Je weet nu dat je videospelletjes of musea, wiskunde of muziek leuk vindt. Je haat hardlopen, maar je houdt van voetbal. Je hebt geleerd om je focus te beperken en je te richten op je interesses en je talenten, je vakken en buitenschoolse activiteiten met zorg uit te kiezen en plannen te maken om zo efficiënt mogelijk de toekomst tegemoet te treden.
Maar door je te richten op waar je goed in bent en waar je van houdt, en zodoende je talenten en interesses te honoreren, ben je tegelijkertijd ook bezig met iets anders: jezelf trainen om je niet bezig te houden met zaken die je in andere, onbedoelde richtingen leiden. In plaats van dat je gericht en efficiënt te werk gaat, houdt je eigenlijk de deur dicht voor nieuwe ervaringen.
Je kunt uit dit patroon breken door je opzettelijk te keren tegen je focus, tegen datgene dat je het liefste wilt. Kies om je bezig te houden met dingen die je niet leuk vindt en waar je helemaal niet goed in bent. Vestig je aandacht op interesses waarvan je denkt dat je er geen tijd voor hebt. Zoek ervaringen op juist omdat ze totaal niet bij je passen.
Het doel is niet om je in de breedte te ontwikkelen of om een expert te worden in zo'n nieuw gebied. Het gaat erom dat je van het uitbreiden van je perspectief en het uitbreiden van je leven een gewoonte maakt. Het gaat erom dat je constant oefent om jezelf bezig te houden met allerlei zaken die je ertoe dwingen om de beperkingen te laten varen die horen bij het leven als een individuele, authentieke zelf. Je geeft jezelf de mogelijkheid om te leven in een reeks uitbraken: uitbraken uit je ware gevoelens, je ware interesses, je ware talenten.
En wat is het resultaat van dit alles? Als je jezelf traint om te breken met jezelf, kan je blijven veranderen en groeien. Als je je goedheid ontwikkelt, wordt dit langzaam een tweede natuur die invloed heeft op de wereld om je heen. Je vriendelijkheid, geworteld in het alledaagse leven, zal zich eerst uitstrekken over je familie en vrienden en zich zo verspreiden over de stad, de regio, het land en de hele wereld.
Dat is waarom de Chinese filosofen het volgende zouden zeggen: probeer niet te zoeken naar wie je bent, en als je dit toch doet, plaats je ontdekkingen dan niet op een voetstuk. Kies in plaats van zelfacceptatie voor zelfontwikkeling. In plaats van dat je jezelf moet waarderen, moet je jezelf overstijgen. Dit is niet alleen de manier om als volwassene tot bloei te komen, het is ook de beste manier om de wereld tot bloei te laten komen.
meer weten?Michael Puett is de populairste Harvard hoogleraar van dit moment en geeft colleges in bomvolle zalen over Chinese filosofie. Bekijk hier een kort filmpje van een Brainwash interview met Puett.