Onze psyche is een ingewikkeld orgaan. Het geheugen vormt de basis voor alle kennis, maar blijkt behoorlijk onbetrouwbaar en maakt veel fouten. De manier hoe een vraag gesteld word, bepaalt bijvoorbeeld de inhoud van de herinnering. Als je iemand vraagt naar "de botsende" auto's, dan herinnert diegene zich deze te hebben gezien, terwijl de auto's in werkelijkheid langs elkaar heen reden.
Wij worden beïnvloed door de manier waarop informatie wordt aangedragen en elk detail is hierbij van belang. Herinneringen zijn dus een subjectieve weergave van de oorspronkelijke feiten. Psycholoog Douwe Draaisma omschrijft ons geheugen als een kladblok waar voortdurend nieuwe dingen aan worden bijgeschreven. Als we ons niet meer kunnen herinneren hoe we aan onze overtuigingen zijn gekomen, hoe weten we dan of we op eigen kracht overtuigd zijn geraakt, of gehersenspoeld zijn?
Als je overtuigd wordt dan verbind je jezelf met een visie, opvatting of denkpatroon dat past bij je eigen referentiekader. Bij hersenspoelen, daarentegen, wordt je van buitenaf overtuigd van iets dat niet per se overeenkomt met je eigen waarden.
Het verschil tussen overtuigen en hersenspoelen is dus te vinden in de kern van je eigen, persoonlijke identiteit. Wat is de essentie van wie je bent? Wanneer we minder vaak stilstaan bij deze vraag, maakt dat ons ontvankelijker voor allerlei invloeden. Hersenspoelen is een tijdsintensief proces waarbij het oude ik eerst afgebroken moet worden voordat er nieuwe ideeën kunnen worden geplaatst. Het liefst wordt de gehersenspoelde ook geïsoleerd van de rest van de wereld, wat niet het geval is bij overtuigen.
Bij hersenspoelen wordt de oude mens vervangen, bij overtuigen komt er een extra stukje bij.