Waarom depressie volksziekte nummer één aan het worden is

Evolutiebioloog Tijs Goldschmidt vergelijkt de depressie met de winterslaap. Waar de meeste zoogdieren in winterslaap gaan, kennen wij een somberheid in donkere dagen, die we depressie noemen. Een andere verklaring is een medische: antidepressiva zijn steeds makkelijker verkrijgbaar - gewoon via de huisarts - en het is heel lastig is om er vanaf te komen. Er komen dus ieder jaar nieuwe gebruikers bij, maar er stoppen maar heel zelden mensen mee. Maar wat mij het meest intrigeert is wat deze toename zegt over onze samenleving.

Waarom is depressie zo'n veelvoorkomend antwoord op het type samenleving waarin wij leven? Filosoof Byung Chul Han beschrijft de overgang van de commando-samenleving naar de prestatie-samenleving. Op de werkvloer zie je die overgang goed. Vroeger had je werknemers, die bevelen van een baas opvolgden. Tegenwoordig is de werknemer een high potential, die persoonlijke doelen stelt en daar naar handelt. Volgens mij heeft die overgang verstrekkende consequenties.

We worden niet meer uitgebuit door een baas, maar zijn onze eigen opdrachtgever en buiten ons zelf uit. Tegen een baas kun je protesteren. Je kunt staken. Maar hoe kun je tegen jezelf in opstand komen? Het lijkt alsof een total system crash, een burn-out of depressie, het enige antwoord is.

Bovenstaande tekst werd eerder uitgesproken door Daan Roovers in Brainwash Radio, de verhalende nieuwsanalyse van Brainwash op NPO Radio 1. Elke laatste maandag van de maand, 20:30 tot 21:30 uur. Ook beschikbaar als podcast.

Ik denk dat depressie onderdeel is van het brede spectrum van menselijke emoties. Dat het heel waardevol is om in staat te zijn om verschillende emoties te ondergaan en dat een depressie je dwingt om al die andere emoties te herwaarderen.

Ik zeg vaak dat het tegenovergestelde van depressie niet blijdschap is, maar vitaliteit. Wat ik me van mijn depressie herinner, is een verlies aan levenskracht. Ik had geen energie meer. Ik werkte aan een boek, iets dat ik altijd al had willen doen, maar het kon me niets meer interesseren. Het kon me niet schelen wat anderen van het boek vonden. Ik voelde me alleen maar heel erg moe. Vrienden stuurden me berichten, maar in plaats van te bedenken hoe fijn het was dat ze met me wilden praten, vroeg ik me alleen maar af wanneer ik ze ooit terug zou kunnen bellen.

Op een gegeven moment werden zelfs de meest alledaagse handelingen ingewikkeld. Ik herinner me dat ik bedacht dat ik wilde douchen en dat ik meteen bedacht dat ik dan eerst uit bed zou moeten stappen, naar de badkamer zou moeten lopen, de kraan open zou moeten draaien, de zeep zou moeten vinden en al die opeenvolgende stappen voelden onbeschrijfelijk ingewikkeld.

En daarna kwam de angst. Angst is vaak een onderdeel van depressie. Ik herinner me dat ik doodsbang was, zonder dat ik een idee had waar ik dan zo bang voor was. Het was loodzwaar. Niet alleen was dit moment ondragelijk, maar ook het idee dat ik door de volgende minuut heen zou moeten komen, en die daarna. Het ging niet om jaren, maar om de vraag hoe ik de dag door zou komen. En uiteindelijk kwam ik op het punt dat ik volledig lamgelegd was. Ik lag in bed en was niet eens in staat om een nummer in te toetsen op de telefoon die op het nachtkastje stond. Toen realiseerde ik me dat er iets heel erg mis was en dat ik hulp moest gaan zoeken.

Het doorstaan van een depressie maakt dat je na afloop veel duidelijker inzicht hebt in de complexiteit van menselijke emoties. Ik denk dat ik vriendelijker en zachtaardiger ben geworden door de depressie. Het was een heel krachtige ervaring. Het gaf me inzicht in hoezeer iemands wereldbeeld kan veranderen, simpelweg doordat er van binnen iets verandert, waar je maar weinig invloed op hebt. Op de één of andere manier gaf dat me het gevoel dat ik mensen beter begreep dan ik daarvoor deed.

In tegenstelling tot wat sommige mensen doen geloven, is het niet zo dat mensen die depressief zijn, niets doen, dat ze niets bereikt hebben, of dat ze door hun depressie hele sobere levens leiden. Velen zijn door hun depressie aangezet tot bijzondere en zelfs heldhaftige daden. Ik denk dan vaak aan een vrouw die ik interviewde en die ik vroeg wat haar depressie voor haar betekend had. Ze antwoordde dat het haar manier van denken zo had veranderd, dat ze nu sympathie kon opbrengen voor anderen, wiens gedachten op een verschrikkelijke manier veranderd zijn. Ze zei dat ze nu begreep dat je geen controle hebt over je gedachten en je brein. En dat inzicht maakt het voor haar makkelijker om zelfs het kwaad in deze wereld te verdragen.

Mijn punt is niet zozeer dat je een depressie nodig hebt om empathie te kunnen ontwikkelen, maar dat als je tegen je zin met een depressie opgescheept komt te zitten, het wel eigenschappen voort kan brengen waar je later profijt van zal hebben. Daar ben ik van overtuigd. En ik denk dus dat één van die zaken een vorm van empathie is die net weer anders is dan de empathie van mensen die een ander trauma te verwerken hebben gehad, of van mensen die zich simpelweg kunnen inleven in het lijden van een ander.