Meer brainwash: Over De denkers Radio Televisie Festival
Human Brainwash Podium voor verrassende ideeën
Menu
  • Trending
  • #Natuur & Milieu
  • #Liefde & Seks
  • #Kunst & Cultuur
  • #Filosofie
  • #racisme
  • #talks
Spring naar zoekresultaten
Toon filters
Categorie
Type
  • #Trending
  • #Natuur & Milieu
  • #Liefde & Seks
  • #Kunst & Cultuur
  • #Filosofie
  • #racisme
  • #talks
  • Meer brainwash
  • Over
  • De denkers
  • Radio
  • Televisie
  • Festival

Log in

Log in voor de meest verrassende ideeën voor hedendaagse vraagstukken.

doorgaan met facebook of

Dit artikel is onderdeel van een dossier

#filosofie

#HomoCuriosus: Socrates laat je zien dat het enige dat je weet, is dat je niets weet

Naomi Jacobs — 3 jaar geleden
  • deel
  • tweet
  • app
  • link

"Socrates wordt wel gezien als de allereerste Westerse denker en als een vooruitloper op de tijd van de Verlichting."
  • deel dit
  • tweet dit

'Waarheid moet niet worden aangeleerd, maar worden gezocht.'
-
Socrates

De Griekse filosoof Socrates (469-399 v. Chr.) was net een horzel. Het liefst begon hij met iedereen die maar wilde een diepgravend vraaggesprek waarbij hij als een irritante vlieg om zijn gesprekspartners heen bleef zoemen. Hij vuurde onophoudelijk de ene kritische vraag na de andere op ze af, net zolang totdat zijn gesprekspartners moesten toegeven dat al hun initiële ideeën over het desbetreffende onderwerp op valse aannames berustten.

Ieder antwoord van zijn gesprekspartners werd door Socrates beantwoord met een tegengestelde stelling, net zo lang totdat ze zichzelf klemzetten en moesten toegeven dat hun antwoorden en overtuigingen op schijnzekerheden en onjuiste vooroordelen waren gebaseerd.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

1505895373.png

Socrates zou de nieuwsgierige mens als Homo Curiosus typeren.

Ben jij een Homo Ludens, Homo Deus, of toch meer een Homo Economicus? Naar de essentie van de mens wordt al eeuwen gezocht door vele grote denkers. Doe de test hier en kom erachter wat voor Homo jij bent!​

Een goed voorbeeld is te vinden in Symposium waarin Plato, de Griekse filosoof en leerling van Socrates, een feest beschrijft waarop de aanwezige gasten beurtelings een lofrede houden op Eros, de Griekse god van de liefde en erotiek. Nadat de tragedieschrijver Agathon heeft gesproken, neemt Socrates het woord en wendt hij zich tot Aghaton. Vriendelijk maar kritisch neemt hij vervolgens alles wat Agathon zojuist over Eros heeft gezegd onder de loep. Het gesprek tussen Socrates en Agathon eindigt als volgt:

'En hadden we niet vastgesteld dat men begeert wat men mist en niet heeft?'

'Ja.' antwoordde Agathon.

'Dus mist Eros schoonheid en heeft hij die niet.'

'Dat moet wel.'

'En? Iets wat schoonheid mist en in geen enkel opzicht schoonheid bezit, noem jij dat mooi?'

'Natuurlijk niet.'

'Ben je het er dan nog mee eens dat Eros mooi is, als dat zo is?'

Agathon had gezegd: 'Het schijnt, Socrates, dat ik niet wist waarover ik het had.'

Socrates beschouwde zichzelf als een verloskundige, het beroep van zijn moeder. Door onvermoeibaar vragen te blijven stellen en (schijn-)zekerheden in twijfel te trekken, wilde hij de waarheid die volgens hem in ieder van ons sluimerend aanwezig is naar buiten brengen. Met scherpe vragen probeerde hij mensen aan te sporen om hun overtuigingen en vooroordelen kritisch tegen het licht te houden, zodat ze vooral zélf zouden gaan nadenken.

De kennis waar Socrates naar op zoek was, was die van algemeen geldende begrippen. Hoewel Socrates nooit een eigen filosofie heeft bedacht, ontwikkelde hij wel een eigen filosofische methode: die van de socratische dialoog. Dat zag er als volgt uit: eerst bevroeg hij alle aannames en overtuigingen van zijn gesprekspartner over een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld over de liefde, rechtvaardigheid, of vrijheid. Socrates' adagium 'ik weet dat ik niets weet' vormde daarbij steeds het uitgangspunt: nooit stelde hij zich in een vraaggesprek op als een alwetende leraar maar hij bleef juist altijd nieuwsgierig en bevroeg zo nodig ook altijd zijn eigen veronderstellingen.

Zodra Socrates' gesprekspartners in begonnen te zien dat hun overtuigingen voor een groot deel op ongegronde aannames berustten, spoorde Socrates hen aan om die valse aannames los te laten. Vervolgens probeerde Socrates samen met zijn gesprekspartners algemeen geldende kennis over het onderwerp te vinden door de methode van inductie toe te passen: door een groot aantal dingen van dezelfde soort waar te nemen (zoals rechtvaardige handelingen of mooie dingen) kunnen we een definitie van een algemeen begrip zoals rechtvaardigheid of schoonheid afleiden. De gemeenschappelijke kenmerken van rechtvaardigheid of schoonheid worden dan in het algemene begrip samengevat. Vervolgens ging Socrates weer terug naar de individuele gebeurtenissen en ervaringen om te toetsen of die algemene definitie op de individuele gevallen van toepassing was. Zo eindigde hij zijn zoektocht met de methode van deductie.

Socrates wordt wel gezien als de allereerste Westerse denker en als een vooruitloper op de tijd van de Verlichting, omdat hij als eerste benadrukte dat mensen vooral voor zichzelf moesten gaan nadenken en niet klakkeloos opvattingen en ideeën van anderen over moesten nemen. Helaas liep het niet goed af voor Socrates. In 399 v. Chr. wordt hij door de rechters van Athene veroordeeld tot de doodstraf, omdat hij als een bedreiging werd gezien door invloedrijke Atheners die er baat bij hadden dat gevestigde opvattingen in stand werden gehouden. Socrates werd veroordeeld voor godslastering en het verderven van de jeugd, en moest dit met de dood bekopen door het drinken van de gifbeker.

Nu je er toch bent…

…hebben we een verzoek. Steeds meer mensen lezen de artikelen op brainwash.nl, zijn geabonneerd op onze nieuwsbrief en podcast, kijken en luisteren naar onze programma’s op radio en televisie. Brainwash behandelt de grote vragen van nu. Om dat te kunnen blijven doen, hebben we jouw steun nodig.

We leven in een tijd van extremen. Een tijd waarin media vooral oog hebben voor tegenstellingen en conflict, terwijl de werkelijkheid vaak veel genuanceerder is. Brainwash helpt je om je kaders zelf in te kleuren. We geven geen pasklare antwoorden, maar onverwachte inzichten en vooral veel stof tot nadenken.

Brainwash is onderdeel van omroep Human. Zonder Human, geen brainwash.nl, geen nieuwsbrief, geen podcast, geen… Nou ja, je krijgt het idee. Word dus nu vriend van Human, dat kan al vanaf 7,50 euro per jaar − het duurt maar een paar minuten. Dankjewel!

Ja, ik word vriend van Human
avatar
Naomi Jacobs

Filosoof

  • deel
  • tweet
  • app
  • link
Lees ook uit dit dossier

#HomoDeus: Hoe de mens goddelijke kwaliteiten heeft weten te bemachtigen volgens Yuval Noah Harari

Dossier Wat voor Homo ben jij?

Ben jij een Homo Ludens, Homo Deus, of toch meer een Homo Economicus? Naar de essentie van de mens wordt al eeuwen gezocht door denkers en filosofen. In deze reeks worden de uiteenlopende mensbeelden uit hun werk uitgelicht.

DOE DE TEST!

#HomoDeus: Hoe de mens goddelijke kwaliteiten heeft weten te bemachtigen volgens Yuval Noah Harari

De 21e eeuwse mens luistert volgens Harari niet langer naar god, of naar zichzelf, maar stapt ove…

#HomoDemens: Waarom het leven absurd is volgens Albert Camus

De dood van Camus lijkt misschien zelfs iets te goed bij zijn filosofie te passen. De filosoof va…

#HomoLudens: Je onderschat het belang van spel volgens Johan Huizinga

Spel is het fundament van onze cultuur. Maar de beschaving lijdt aan spel-erosie, volgens Huizing…

#HomoLoquax: Henri Bergson zet je idee van tijd op z'n kop

Denken in duur is een filosofische methode om tegen de ruimtelijkheid van alledaagse taal in te d…

#HomoEconomicus: Dit maakt ongehinderd je eigenbelang nastreven cruciaal voor Ayn Rand

Volgens Rand kunnen vrije individuen alleen bestaan als er sprake is van zowel economische als so…

#HomoNaturalis: Waarom de terugkeer naar de natuur het ideaal was van Jean-Jacques Rousseau

De van nature goede mens is volgens Rousseau verdorven geraakt door de maatschappij.

#HomoSentimentalis: Wat je emoties zo belangrijk maakt volgens Martha Nussbaum

Het idee dat de ratio moet zegevieren over het gevoel is volgens Nussbaum een misvatting. Emoties…

#HomoAmans: Waarom je volgens Lao Zi het beste zo open kunt zijn als een kind

Lao Zi wijst de weg van hardheid en onbuigzaamheid naar een steeds grotere openheid, ontvankelijk…

#HomoFaber: Hoe de mens zelf handelswaar is geworden, volgens Marx

Het enige wat arbeiders te bieden hebben, is hun arbeid. En ze mogen nog van geluk spreken dat ze…

#HomoNeo: Francis Bacon denkt dat we de natuur voor ons karretje kunnen spannen

Waar de mens voorheen vooral met de natuur moest samenleven, was het Francis Bacon die mens en te…

Like ons op facebook voor de meest verrassende artikelen

Stay connected! Het beste van brainwash.nl wekelijks in je mailbox. Meld je aan voor de nieuwsbrief.