#HomoEconomicus: Dit maakt ongehinderd je eigenbelang nastreven cruciaal voor Ayn Rand

"Volgens Rand kunnen vrije individuen alleen bestaan als er sprake is van zowel economische als sociale vrijheid."

• deel dit
• tweet dit

'De kleinste minderheid op aarde is het individu.'
- Ayn Rand

De economische en morele filosofie van de Amerikaanse denker Ayn Rand draait om het vrije individu dat ongehinderd door anderen of de overheid zijn of haar eigenbelang kan nastreven.

Volgens Ayn Rand kunnen vrije individuen alleen bestaan als er sprake is van zowel economische als sociale vrijheid. Het verschil tussen politiek links en rechts ligt doorgaans in welke van de twee gebieden je meer vrijheid krijgt toebedeeld. Een links standpunt pleit voor sociale vrijheid, bijvoorbeeld dat homo's kunnen trouwen, maar heeft weinig op met economische vrijheid, de notie dat je je inkomen mag houden zonder dat het door een overheid moet worden herverdeeld.

Een rechts standpunt is (in de Amerikaanse traditie) meestal meer gericht op lagere belastingen, maar wil de sociale rechten meer in lijn brengen met de eigen conservatieve moraal, bijvoorbeeld door een verbod op abortus of adoptie door homostellen, wat ten koste gaat van de sociale vrijheid van individuen.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Ayn Rand moedigt rationeel egoïstisch gedrag aan in de Homo Economicus, de economische mens.

Ben jij een Homo Ludens, Homo Deus, of toch meer een Homo Economicus? Naar de essentie van de mens wordt al eeuwen gezocht door vele grote denkers. Doe de test hier en kom erachter wat voor Homo jij bent!​

Ayn Rand maakt in haar filosofie geen onderscheid tussen sociale en economische rechten, omdat er geen verschil zit tussen individuele zelfbeschikking en eigendomsrecht. Zelfbeschikking, of volgens Rand het in eigendom hebben van je eigen lichaam, impliceert dat je vrij bent om te doen wat je wilt, mits het anderen niet schaadt, en om de vruchten van je arbeid te houden. Beiden zijn immers het resultaat van je primaire eigendom, jezelf, en niemand heeft dus het recht jou je eigendom en de derivaten daarvan te ontnemen. Alle rechten, sociaal of anderszins, kunnen worden teruggebracht naar het primaire recht, het recht op (het behoud van) je eigen lichaam.

Een vrij individu moet gelijke kansen hebben om zichzelf te realiseren. Dit betekent: geen tegenwerking of inmenging van buitenaf. Dit criterium gaat, net als vrije associatie, door tot de uiterste logische consequentie, namelijk dat de overheid zich op geen enkele manier bemoeit met de economie. Of dit nu met de beste of met de kwaadste bedoelingen gebeurt, maakt voor Rand geen verschil. In beide gevallen bepalen anderen wat er gebeurt met jouw eigendom, en is iedere uitkomst van zulke inmenging dus onmiddellijk in strijd met het ideaal van een samenleving van vrije individuen die zich vrijwillig associëren op basis van rationeel eigenbelang.

Rand's kritiek op overheden, zowel links als rechts, die denken de sociale of economische vrijheden van individuen te moeten veranderen om zo de wereld te 'verbeteren' is dan ook streng: 'De kleinste minderheid op aarde is het individu. Degenen die het individu haar rechten onthouden kunnen niet claimen de verdedigers van minderheden te zijn.'

In deze utopie van vrije individuen staat laissez faire kapitalisme centraal, kapitalisme waarin er geen enkele inmenging is vanuit de overheid met ondernemers. Het is de bemoeienis met vrij ondernemerschap dat zorgt voor corruptie, armoede en marktbederf: 'Als succesvolle industrialisten hun fortuin hebben verdiend op de vrije markt (zonder hulp of hinder van de overheid), dan hebben ze dat gedaan door iets te creëren - niet door te stelen van degenen die niet creëren. Als je hierover twijfelt, kijk dan simpelweg naar het 'totale sociale product' - en de levensstandaard - in die landen waar zulke mensen niet mogen bestaan.' Een hedendaagse illustratie van deze uitspraak is Venezuela.

Ayn Rand's economische filosofie is dus meer dan een verdediging van een economisch systeem. De interpretatie van eigendomsrecht als het recht op je eigen lichaam en alle derivaten daarvan, vormt de basis van een morele filosofie die tegengesteld is aan ons sociaal contract-denken en iedere vorm van democratie, representatief of anderszins. Het claimen van andermans geld of diensten is het claimen van zijn lichaam, en daarmee een gewelddadige inbreuk op zijn recht om zijn eigen interpretatie van leven, vrijheid en geluk na te streven.