Waarom je discriminatie in stand houdt als je doet alsof je kleurenblind bent
Veel vooruitstrevende witte mensen menen dat de 'categoriesatiedwang' op basis van huidskleur een "benauwde en ouderwetse manier van kijken is", omdat we aan het einde van de dag toch allemaal mensen zouden zijn. Aan ras zijn we nu toch wel eens voorbij?
Die overtuiging is niet alleen een grove ontkenning van de zichtbare sociale werkelijkheid: de obscene ongelijkheid in kwaliteit van leven en levenskansen wereldwijd, die grotendeels langs etnische lijnen loopt. Voor wie zwart is, zijn de kansen op goed onderwijs, medische zorg en werk aanmerkelijk kleiner dan voor wie wit is, en de kans om slachtoffer te worden van geweld, waaronder willekeurig politiegeweld, juist veel groter.
Denken dat we in een post-raciale tijd leven, is ook maar een van de vele uitingen van 'witte onschuld', zoals Gloria Wekker de psychische of emotionele tegenhanger van wit voorrecht heeft genoemd: de blauwogige maar hardnekkige weigering het onverdiende privilege van de groep waarin je toevallig geboren bent onder ogen te zien. Van racisme in de zin van witte superioriteit hoeft daarbij helemaal geen sprake te zijn.
Dat heb ik geleerd door mijn ervaring als witte Nederlandse expat in Zuid-Afrika. Het is een leerzame, maar ook pijnlijke ervaring eens tot een witte minderheid te behoren. De nakomelingen van de Nederlandse en Britse koloniale overheersers vormen 10% van de bevolking. Waar ik woon, de binnenstad van Johannesburg, is dat percentage nog veel kleiner, zeg maar gerust nihil. Ik kan het iedereen die in Nederland tot de witte meerderheid behoort aanraden tenminste eenmaal in haar leven deze challenge aan te gaan. In Nederland kleurloos, word je er gegarandeerd op slag wit van.
Antiracisme betekent kleurenblind worden, vinden veel vooruitstrevende mensen. Dat zou inderdaad een goed idee zijn als het mogelijk is geen onderscheid te maken tussen mensen op grond van hun huidskleur. Maar kleur blijkt taaier dan veel van ons wel zouden willen. Kleurenblindheid is een vorm van bijziendheid die in de context van grote empirische ongelijkheid in de praktijk vooral mensen dient die behoren tot de groep die in maatschappelijk opzicht dominant is. Witte mensen dus.
Mijn onderzoeksbaan aan de universiteit van Pretoria en mijn prachtige Art Deco appartement heb ik zeer waarschijnlijk te danken aan mijn etnische identiteit. Positieve discriminatie speelt altijd een rol, ook wanneer er geen beleid wordt gevoerd. Zonder beleid worden mensen die de norm representeren – zeg: witte mensen en mannen – namelijk automatisch positief gediscrimineerd. Is dat even een ongewenste boodschap als je meent alleen op grond van je kwaliteiten te zijn geselecteerd voor een baan bijvoorbeeld!
We leven helemaal niet in een post-raciale wereld. Vooral witte mensen hebben alleen een tijdje niet over ras gesproken, dat wil zeggen: ze hebben het wegverklaard met de vaak goedbedoelde liberale fictie van kleurenblindheid. Maar door het te verzwijgen verdwijnt een probleem meestal niet. Een psychologisch cliché leert ons dat kwesties dan eerder gaan woekeren en hoe dan ook een andere, meestal gewelddadige, uitweg vinden. De objecten van dat geweld zijn precies de mensen die toch al gemarginaliseerd waren.
Het is een open vraag of het mogelijk is te ontkomen aan ideologische vertekeningen van de blik: kleurenblindheid, bijziendheid, blikvernauwingen, blinde vlekken... Het lastige van een blinde vlek is immers nu juist dat je 'm zelf niet ziet en er door anderen op gewezen moet worden.
Na de opleving van zwart protest wereldwijd, zijn witte mensen nu aan zet om elkaar aan te spreken op elkaars niet-onderkende visuele stoornissen.
Positieve discriminatie is het scheppen van kansen voor achtergestelde groepen, bijvoorbeeld door bij gelijke geschiktheid iemand van kleur de baan te geven. Zo kan de achterstand worden verkleind.
Meer weten?
Filmtip: deze week gaat Get Out van regisseur Jordan Peele in première, een intrigerende thriller waarin een zwarte jongen wordt voorgesteld aan de familie van zijn blanke vriendin. In eerste instantie denkt hij dat het overdreven vriendelijke gedrag van haar familie te maken heeft met het feit dat hun dochter met een zwarte jongen thuiskomt. Maar een serie ontdekkingen leiden hem tot een onvoorstelbaar angstaanjagende waarheid. Een film die de vinger op de zere plek legt van de zwarte paranoia in het blanke, 'kleurenblinde' Amerika.
Alternatieve feiten zijn het gevolg van ons verlangen naar onverklaarbaarheid
