Zoiets groots als oorlog menselijk maken, het dichtbij brengen, en het je laten raken: dat hoopt Renee van Bavel te doen in haar werk. Ze kwam op talloze plekken waar ze geconfronteerd werd met wat oorlog met je doet: in Jakarta, Berlijn, en in Vught, waar ze zelf vandaan komt.

Ze sprak met ooggetuigen en nabestaanden over de sporen die oorlog nalaat, waarvan de echo generaties lang doorgalmt. Ze schreef er muziek over, en maakte het kunstwerk De Spiegel, waarin je je eigen reflectie ziet en de tekst: "Zo zien mensen eruit die in vrede leven."

Tekst gaat verder na kader

In de podcast van Brainwash interviewen afwisselend Floortje Smit en Johan Fretz denkers en makers aan de hand van muziek. Welke nummers zijn vormend geweest voor hun denken? Abonneer je op de podcast van Brainwash via Apple, NPO Radio 1, of luister via Spotify.

Juist doordat Van Bavel zich veel met onrecht, geweld en oorlog bezighoudt, is de kostbaarheid van de vrede haar helder voor de geest komen te staan. Oorlog kost levens, en de witte kruizen op de oorlogsbegraafplaatsen die ze bezocht, reiken eindeloos ver. Het maakte diepe indruk op haar. "Het kruipt onder je huid en laat je niet meer los."

Als kind groeide ze dus op in het Brabantse dorp Vught, waar het enige concentratiekamp van Nederland was. De andere kampen in Amersfoort en Westerbork waren doorgangskampen. "Ik had al vroeg in de gaten dat daarachter in de bossen iets gebeurd was. Maar ik vond het vreemd dat het zo diep in de bossen verstopt was, dat het niet meer zichtbaar was. Je moest er naar zoeken. Waarom gooiden we dat niet meer open?" Jaren later zong ze op die plek, Kamp Vught, het lied Helden.

Ze schreef het nummer speciaal voor de herdenking in 2014. "Ik wilde me verplaatsen in de ander, en zichtbaar en voelbaar maken hoe het is om een oorlog mee te maken. Wat zou ik doen, als het erop aankwam? Ik zing over de hoop dat ik dan het juiste zou doen, dat ik een held zou zijn. Dat ik iets zou zeggen, iets zou doen, en ervoor zou zorgen dat deze mensen niet zouden verdwijnen. Maar het gaat vooral ook over twijfel. Ik weet het namelijk niet zo zeker, dat ik aan de goede kant zou staan. Ik kan me niet voorstellen hoe het is om in een oorlog te leven."

Tekst gaat verder na video

Het is een bedrukkend thema, maar de muziek van Van Bavel klinkt niet zwaarmoedig. "Ik wil het op een lichte manier ervaarbaar en invoelbaar maken. Ik weten hoe het voelt. Daarom spreek ik met mensen die het zelf hebben meegemaakt.

"Toen ik met een Dutchbat-soldaat sprak die erbij was toen het zo verschrikkelijk misging in Srebrenica, zag ik zijn handen langzaam vuisten worden. De onmacht dat hij daar niets heeft kunnen of mogen doen, zit hem nog dwars. Of een oude verzetsstrijder die op de vraag waarom zij de piloten had geholpen antwoordde: 'Dat doe je toch gewoon?' Soms is alles wat je dan hoeft te doen, daar een paar akkoorden onder te zetten, en dan heb je een lied."

Je hoort vaak dat mensen die oorlog hebben meegemaakt, het lastig vinden om daarover te praten. Maar als buitenstaander wordt Van Bavel vaak in vertrouwen genomen. "Ik ben geen zus of dochter, die ze vaak niet veel vertellen. Die willen ze beschermen, en niet belasten. Er ontstaat vaak een indrukwekkend gesprek. Na afloop loop ik stil naar huis.

"Het allerstilste werd ik van de verhalen in Duitsland, die ik hoorde nadat ik naar Berlijn verhuisde. Frau Becker, mijn Duitse buurvrouw, woonde haar hele leven in de woning naast mij. Ze was zestien tijdens de Slag om Berlijn in 1945. Ze wijst de straat in, naar de plek waar een tank was ingegraven. Ze vertelt hoe ze de nazi's en Russen hoorde schieten. Ik luisterde naar het perspectief van een meisje dat gezien had hoe haar stad kapot geschoten werd."

Ook van haar Duitse schoonfamilie hoorde Van Bavel verhalen waarin het noodlot zich voltrok. "Mijn schoonmoeder werd geboren in Sondershausen, een kleine stad die ongeschonden de oorlog doorkwam, tot de allerlaatste dagen. Zij was toen klein, en heeft haar twee zusjes verloren.

"Zij werden door hun moeder op pad gestuurd voor melk, en zijn die avond nooit meer teruggekeerd. Net voor het einde van de oorlog wilde de burgemeester niet capituleren, en haar zusjes zijn toen gebombardeerd door de geallieerden.:

Het zijn deze grijstinten, het verdriet dat ook bij de Duitsers bestaat, waarvan Van Bavel hoopt dat er meer oog voor komt. "Dit is niet het perspectief van een nazi, maar van een Duits meisje dat haar zusjes is verloren. Dat soort verhalen, daar word ik stil van. Ik hoop dat we er aan toe zijn om ruime te maken voor elkaars verhalen. Om tot elkaar te komen. En samen te herdenken. Omdat we samen de toekomst in willen."