Voor militairen is de steun van het thuisfront onmisbaar. Zonder thuisfront geen inzet. Het thuisfront kan je partner zijn, of je ouders of je kinderen zijn. Als het thuis niet goed zit, dan gaat het op een missie vaak ook niet goed. Andersom werkt dat ook. Als je van uitzending terugkomt en het thuis niet goed is gelopen, dan is de kans groter op een breuk.

Grote gebeurtenissen veranderen mensen, dus je komt anders terug van een missie dan je vertrekt. In positieve zin meestal. Met negentig procent van de veteranen gaat het heel goed. In de krant lees je vaak alleen over de mensen waar het wat minder mee gaat.

Door veel gesprekken te voeren met veteranen, ben ik uitgekomen op een begrip wat wij in Nederland tot een jaar geleden nog niet zoveel gebruikten: moral injury. Dat is in goed Nederlands een morele wond. Een morele wond is niet hezelfde als een posttraumatische stressstoornis (PTTS). Een morele wond gaat er niet zozeer over dat je eigen leven bedreigd wordt, maar wel dat jouw hele mens- en wereldbeeld op z'n kop wordt gezet.

Toen ik op het veteraneninstituut was, kreeg ik een telefoontje van een verpleegkundige die achter het voertuig van de zoon van Peter van Uhm, de voormalig Commandant der Strijdkrachten, had gereden. Ik heb zoveel respect voor deze voormalig commandant. Hij had op zijn eerste werkdag te horen gekregen dat zijn zoon was overleden en heeft gewoon zijn dienst uitgediend. Dat is nu een jaar of negen geleden. De verpleegkundige vertelde mij: 'Erwin, ik heb het zelf niet zien gebeuren, want ik reed onder pantser. Toen wij de voortuigen uitstapten zag ik wel wat de impact was, wat er gebeurd was. Ik zag de directe gevolgen. Mijn eigen leven was niet zozeer bedreigd, als wel dat ik omstanders zag die gewond waren én natuurlijk mijn eigen collega's.'

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Militairen op een vliegbasis in Leeuwarden (Foto: ANP, Catrinus van der Veen).

Dat kan een kanteling zijn, en dat hoeft niet eens een draai van 180 graden te zijn. Als je altijd hebt geloofd in het goede, het ware, en het schone en dat door een bepaalde gebeurtenis radicaal wordt omgegooid, dan kost het tijd om dat plaatje weer heel te maken. Soms lukt dat ook niet. Het begrip moral injury is misschien geen fijn begrip, maar het doet wel recht aan heel veel ervaringen die veel veteranen zelf duiden, maar die volgens de psychologie niet passen in een model.

In de psychologie heb je inmiddels de DSM-5 classificatie, waarmee mensen het etiket posttraumatische stressstoornis (PTTS) krijgen. Als je dit etiket niet krijgt omdat je niet onder die categorie valt, betekent het niet automatisch dat je geen heftige gevoelens kan hebben na het meemaken van een schokkende gebeurtenis. Het is heel belangrijk dat je erkenning en waardering hebt voor veteranen, ook in dialoog naar de samenleving. Wat gebeurt er nou op zo'n uitzending? Waar lopen veteranen tegenaan?

Daarnaast heb ik het ook over moral growth: moreel groeien. Een belangrijke term. Sterker eruit komen. Ik verwacht dat wij daar de komende jaren meer over zullen horen.

Morele wonden verzorg je vooral door heel goed te luisteren. Naar mensen, bij mensen te blijven. Het uit te houden met mensen. Niet te zeggen: je krijgt tien behandelingen en dan is het voorbij. En niet alleen maar in een spreekkamer zitten, maar dingen met mensen ondernemen, zoals wandelen.

Ik zeg niet dat ik dat kan genezen of beter kan maken. Maar ik kan wel, en dat geldt ook voor al mijn collega's bij de geestelijke zorg, in gesprek. Wat is dan precies jouw waarden en opvatting over mens zijn en wat is daaraan veranderd? Hoe ga je daarmee om?

meer weten?

In Brainwash Zomerradio van Human interviewt presentator Floortje Smit denkers aan de hand van muziek. In het eerste seizoen van het programma sprak ze met filosofen, wetenschappers, theatermakers en schrijvers over de muziek die vormend is geweest voor hun identiteit en voor hun denken. Met deze keer Humanistisch hoofdkrijgsmachtraadsman Erwin Kamp. Ook terug te luisteren als podcast.

De DSM-5 classificatie is een handleiding die voortdurend in beweging blijft en waarin nieuwe inzichten uit de wetenschap gemakkelijk kunnen worden opgenomen. De DSM-5 biedt meer ruimte voor het specificeren van ernst, de mate van beperkingen en voor individuele verschillen binnen dezelfde categorie stoornissen.