Damien Hirst, Okkie en het Van Gogh Museum weten: kunst is geld

"Artistieke waarde is grote sensatie, en daar valt veel geld mee te verdienen."

• deel dit
• tweet dit

"Nog nooit lokte een kunstwerk zoveel discussie uit", schreef het Rijksmuseum in 2008 over de met diamanten beklede schedel van Damien Hirst, die het dat najaar exposeerde. Op een speciale website verzamelde het museum videoreacties op het controversiele kunstwerk For the Love of God. Op die site navigeer je door het 'universum van meningen' dat het kunstwerk omringt: de bezoekersreacties lijken een integraal onderdeel van het werk, net zo belangrijk als de 8601 ingelegde kristallen.

Tegenwoordig is het wat stiller rond Hirst, zijn werk brengt minder op bij de grote veilinghuizen. Sinds begin deze maand doet hij opnieuw een poging de meest spraakmakende kunstenaar te zijn: in twee musea in Venetië tegelijk toont hij 189 nieuwe beelden, installaties en tekeningen. Tien jaar heeft hij aan het project gewerkt. Voor het grootste deel metershoge bronzen, zilveren, en gouden sculpturen die lijken te zijn begroeid met koraal. Mythische figuren, Mickey Mouse, Pharell Williams als farao; een enkel beeld zo hoog als een gebouw. De beelden van Treasures from the Wreck of the Unbelievable zouden volgens de kunstenaar door hem en zijn team opgedoken uit de Indische Oceaan. Een sprookje dat hij ondersteunt met filmbeelden.

"Wil hij kunstgeschiedenis schrijven?", vraagt journalist Hans den Hartog Jager zich af. "Of wil hij vooral veel geld verdienen – heel veel geld?" Volgens Den Hartog Jager beseft Hirst dat geld verdienen hem alleen lukt als hij de indruk wekt dat het hem artistiek ernst is. Of Hirst zijn investering (naar schatting ruim £50 miljoen) terugverdient hangt af van de artistieke waardering. Hirst is niet zomaar een kunstenaar: hij is projectontwikkelaar in de kunstwereld. Artistieke waarde en materiële waarde zijn bij hem verstrengeld geraakt.

De samenhang tussen artistieke waarde en materiële waarde kwam ook naar voren in het gesprek tussen kunstdief Octave 'Okkie' Durham en Van Gogh Museum-directeur Axel Rüger in talkshow Pauw. Zij bespraken daar de documentaire over de spectaculaire kunstroof van Okkie – die in 2002 twee Van Goghs uit het museum stal – te bespreken. Rüger wilde vooral laten weten dat hij zich ergerde aan de verheerlijkende manier waarop de roof in de film gebracht werd. "Het is op geen enkele manier te relativeren: er is erfgoed beschadigd en het Nederlandse volk is beroofd." Okkie zag dat anders, hij had de schilderijen alleen om hun financiële waarde gestolen, en had spijt nu hij zag dat kunstliefhebbers er verdrietig om waren. De regisseur van de documentaire: "Ik zie hier gewoon een dief die interesse voor kunst ontwikkelt."

Natuurlijk nieuwsgierig naar die verwerpelijke film bekeek ik hem. Sensationele krantenkoppen vullen het scherm, blockbustermuziek, de loodzware kisten die een vliegtuig in getild worden en onder escorte van motoragenten Amsterdam binnenrijden. 'Van Gogh keert terug' staat er groot in beeld.

Dit is nog niet de door Rüger verfoeide 'misdaad-verheerlijkende' documentaire, maar een reclametrailer van het Van Gogh Museum zelf, door de NPO-algoritmes online vooraf aan de documentaire vastgeplakt. De sensatiezucht die Rüger de documentairemaker verwijt, zet het museum zelf evengoed in om publiek te trekken. Niks mis mee, het maakt de verwijten alleen wat dubbelhartig.

Artistieke waarde is grote sensatie, en daar valt veel geld mee te verdienen. Okkie leerde dat door zijn kunstroof. Het Van Gogh Museum en Damien Hirst weten het al lang.