Het virale Facebook-evenement 'Gezellig op het strand de Brexit kijken' — bijna 10.000 aanwezigen, 65.000 geïnteresseerden — geeft aan dat we de Britten straks hoe dan ook gaan missen. Terecht. De Britse cultuur representeert normen en waarden die essentieel zijn voor een goed leven, zoals blijkt uit de serie Downton Abbey, binnenkort ook te zien als film in de bioscoop.

Maar houden we nou van de Britten, of niet? De tekst bij het evenement, dat plaatsvindt op het strand van Wijk aan Zee, brengt een antwoord niet dichterbij: 'Met Hollandse chips, Franse wijn en Duits bier in een strandstoel naar Groot Brittannië kijken wanneer het wakker wordt als gesloten inrichting. Eventueel de bootjes van Europavaarders opvangen.'

Onduidelijk is of het om leedvermaak gaat of om een echt gevoel van verlies op het moment dat Groot-Brittannië op 31 oktober — de dag van 'Gezellig op het strand de Brexit kijken' — uit de Europese Unie stapt. Maar ik ga hen missen, en hoe. Het punt is: ik denk dat ieder weldenkend mens hen zou moeten gaan missen. De reden? Downton Abbey.

Of de distributeur het zo gepland heeft weet ik niet, maar uitgerekend een paar weken voor de officiële Brexit-datum komt de langverwachte Downton Abbey-speelfilm bij ons in de bioscoop. Die is gebaseerd op de gelijknamige televisieserie die Anglofielen in Europa vanaf 2010 vijf jaar lang aan de buis gekluisterd hield.

'Downton', zoals de miljoenen fans de serie liefhebbend noemen, illustreert alles wat goed én slecht is aan de Britse cultuur. We zien de Britse klassenmaatschappij in al haar 'glorie': aan het begin van de twintigste eeuw wonen de aristocratische Crawley's op een landgoed in Yorkshire waar ze emplooi verschaffen aan honderden knechten. Die zijn niet alleen verantwoordelijk voor het runnen van de abdij waar de Crawley's wonen, ook zijn ze butlers, housekeepers, footmen, valets, ladies' maids et cetera die als slaven moeten werken, onder meer (dit vind ik nog het meest bizar) door His Lordship en Her Ladyship en al hun kinderen iedere dag meerdere keren aan te kleden, alsof ze baby's zijn.

De relatie tussen de aristocratie en de arbeidersklasse is in Downton Abbey allerminst eenduidig. De kracht van dit verhaal ligt erin dat 'hoog' en 'laag' tot elkaar veroordeeld zijn, omdat beide klassen iets essentieels aan elkaar hebben. En dát is de les; om die reden biedt de Britse cultuur ons véél.

Ik ga de Britten missen, en hoe. Het punt is: ik denk dat ieder weldenkend mens hen zou moeten gaan missen. De reden? Downton Abbey. 

Om te beginnen, taal. Het is prachtig hoe beeldend de Crawley's praten. In vrijwel ieder gesprek of zelfs in iedere zin is er een subtiele — ik denk: onbewuste — referentie aan kunst, muziek of literatuur. In een recente aflevering die ik heb gezien (ik ben totaal verslaafd geworden) zegt de oma van de Crawley's, Violet, de Gravin van Grantham: 'You're a better man than I am, Gunga Din!' Een verwijzing naar de beroemde laatste zin van Rudyard Kiplings gedicht uit 1890 waarin een Britse soldaat in koloniaal India de deugden en menselijkheid van Gunga Din, zijn overleden waterdrager, bezingt.

'Kipling' is het hele punt: deze Britse schrijver geloofde in het idee van empire, in de noodzaak van het bijbrengen van Angelsaksische waarden aan de hele wereld. Voor Kipling, zo valt te lezen in Andrew Lycetts biografie uit 1999, was sociale cohesie alles. Dat zat wel goed in Engeland, vond Kipling, waar het geloof in hiërarchie en traditie aan de kant van zowel de arbeidersklasse als de aristocratie fungeerde als lijm voor het bij elkaar houden van 'de boel'.

Natuurlijk, Kipling was een aartsconservatief. En hoewel het idee van empire dezer dagen herleeft — zie de retoriek van premier Boris Johnson — is alleen al het idee belachelijk dat het oude systeem van heer en meester ook maar iets van waarde te bieden heeft. En toch, en toch: Downton. De populariteit van de serie heeft iets te maken met een hunkering naar de romantiek van een vroegere tijd. Maar in Downton staat die vroegere tijd constant onder druk door de komst van een nieuw tijdperk. En hoe overleeft de aristocratie, constant in een bubbel, dan nog?

© Brainwash

De knechten in de serie hebben niets aan het 'symbolische' leven van hun meesters. De werkers praten 'aards'; die hebben geen verwijzingen in hun gesprekken naar kunst en literatuur. Zij moeten alleen overleven. Maar zij, zo zien we in de serie, kampen met precies dezelfde problemen als de hogere klassen. Een terugkerend thema is bijvoorbeeld de homoseksualiteit van Thomas, een van de butlers. Dat is natuurlijk not done, zowel wat betreft de knechten als de meesters. Maar Lord Grantham relativeert Thomas' geaardheid met het schitterende: 'Als ik een stuiver had voor iedere man die mij op Eton probeerde te kussen… '

Hiermee geeft Lord Grantham aan dat homoseksualiteit doodnormaal is, zelfs in een oer-Brits instituut als de privéschool Eton, maar meer nog suggereert hij dat het simpelweg menselijk is om te accepteren dat Thomas anders is, net zoals iedereen 'anders' is. Hier wijst de aristocraat de weg: accepteer mensen zoals ze zijn.

Op hun beurt hebben de knechten hun meesters veel te leren. De oudste dochter van de Crawley's, Lady Mary, is een complexe vrouw die haar weg in de aristocratie moeilijk kan vinden, helemaal wanneer haar echtgenoot in een auto-ongeluk overlijdt. Kapot van verdriet trekt ze zich helemaal terug. Slechts dankzij haar vriendschap met haar lady's maid, Anna, realiseert ze zich dat ze een rol te vervullen heeft, niet als dochter van een graaf, maar als moderne, vrijgevochten vrouw.

Zo kristalliseert zich 'een goed leven' uit in Downton: gelijk zijn de mensen niet, maar elkaar gelijk behandelen als het om basale menselijkheid gaat is essentieel. De aristocratie — iedere dag drinken ze thee in een bibliotheek — heeft kunst en literatuur en geschiedenis en muziek met de paplepel ingegoten gekregen. Daar hebben ze veel van geleerd, maar de heersers van Downton leren iedere dag dat deze intellectuele kennis niet genoeg is om te overleven. Gelukkig zijn er de knechten. En geldt het inzicht van de oude weduwe, Violet, Dowager Countess of Grantham (Maggie Smith), opgedaan door Rudyard Kipling te lezen: afkomst biedt geen garantie dat je 'beter' bent (zie de waterdrager, knecht Gunga Din). Wat je doet en hoe je optreedt en hoe je reageert wel. En dat is weggelegd voor iedereen.

Downton Abbey is te zien op Amazon Prime; de speelfilm draait vanaf 12 september.