Hoe de kunstenaar inbreekt op de waarneming

"Met zijn installatie breekt Hockney de waarneming uiteen, en maakt zichtbaar hóe we zien wat we zien."

• deel dit
• tweet dit

Behendig wijkt een fietser uit voor de openzwaaiende deur van een taxi, net op tijd stopt ze daarna voor twee overstekende voetgangers. Die zag ze blijkbaar vanachter de geparkeerde taxi al aankomen. De fietser, met oortjes in en een zonnebril op, steekt vervolgens haar hand omhoog om een langslopende bekende te groeten. Het gewone wordt een wonder als je er goed naar kijkt. Hoe kan het dat we op een druk kruispunt het overzicht houden?

Rond 2010 monteerde David Hockney, als kunstenaar actief sinds de jaren vijftig, voor zijn eerste videokunstwerk negen camera's op een stalen frame. Die constructie bevestigde hij vervolgens aan een terreinwagen. Daarmee reed hij vervolgens vier seizoenen lang stapvoets over hetzelfde landweggetje in zijn Britse geboortestreek Yorkshire.

Traag glijden in negen perspectieven de bomen, struiken, grassen en het grind en zand van het weggetje voorbij over de grote videoschermen van The Four Seasons, Woldgate Woods (Spring 2011, Summer 2010, Autumn 2010, Winter 2010). Wat vooral opvalt is hoe onwaarschijnlijk scherp alles is: van de kleinste details op de verschillende grassen onderaan, tot de scheurtjes in de bast van de takken van de bomen: alles komt kraakhelder tot je. Met één camera was het nooit gelukt om alles tegelijkertijd in focus te hebben. Langzaam schuiven de beelden over elkaar. Op Hockney's schermen komen de indrukken van het bospaadje in caleidoscopische kristallen op je af.

In de installatie zijn de vier seizoenen simultaan te zien. Samen vormen ze een bijna compleet beeld van dat ene landweggetje. Iets wat in werkelijkheid natuurlijk onmogelijk is, maar als je gedurende langere tijd vaker op dezelfde plek bent geweest – en van je geboortestreek mag je dat aannemen – dan zijn die beelden waarschijnlijk in je hoofd ook over elkaar geschoven. Als ik aan het meertje bij het huis van mijn ouders sta, dan zie ik tegelijkertijd hoe we daar in de zomer met een bootje voeren, en hoe we daar in de winters schaatsten. Wat ik zie zijn niet alleen de dingen waar mijn ogen op gericht zijn, maar al mijn herinneringen aan die plek.

Op het kruispunt gebeurt mogelijk hetzelfde: de fietser ziet het verkeer, maar ook alle mogelijke scenario's. Ze weet, uit ervaring, dat bij taxi's de kans op uitstappers groter is, heeft geleerd bij zebrapaden de stoep in de gaten te houden. Ze doet dit allemaal zonder er nog bij na te denken en heeft daardoor tijd om iemand te groeten. De omgeving waarin we leven is niet beperkt tot de directe indrukken, maar wordt ingekleurd door alle ervaring die we hebben.

Hoe buitengewoon Hockney's ingewikkelde camera-installatie en het langdurige opnameproces ook mag lijken, hij laat ermee zien hoe 'kijken' werkt. Met zijn installatie breekt Hockney in op de waarneming. Hij breekt die uiteen, en maakt zichtbaar hóe we zien wat we zien. Het gewone is in zijn werk bijzonder geworden.