Zo komen we onze collectieve angst te boven

"Angst voor ‘de ander’ of andere culturen, angst voor risico’s of voor een terroristische aanslag leiden tot geforceerde pogingen van controle."

• deel dit
• tweet dit

Angst is een universeel menselijke emotie en van alle tijden en culturen. In onze tijd lijken angst en onzekerheid echter toe te nemen. Sociologen zoals Frank Furedi en Zymunt Bauman nemen al langer een groeiende collectieve angst waar. Deze angst lijkt vooral gericht te zijn op dingen waar wij weinig invloed op hebben. Angst voor 'de ander' of andere culturen, angst voor risico's of voor een terroristische aanslag leiden tot geforceerde pogingen van controle. Het streven naar controle lijkt ons ironisch genoeg weer angstiger te maken.

Als we over angst spreken, gebruiken we vaak de paradoxale omschrijving 'irrationele angsten'. Als we emoties irrationeel noemen, suggereren we dat ze op een of andere manier gerationaliseerd kunnen of moeten worden. Maar emoties geven juist het signaal af dat iets van belang is dat om aandacht vraagt, en zouden dus gehoord moeten worden.

Waar emoties een directe, fysieke reactie op een gebeurtenis zijn, zijn gevoelens het besef van die emotionele reactie. De manier waarop mensen emoties en gevoelens uiten, loopt uiteen: van zwijgen en naar binnen 'vreten', tot ongefilterde reacties met veel uitroeptekens op sociale media. De manier waarop wij met angsten omgaan, wordt bepaald door onze persoonlijkheid, wat wij van jongs af aan hebben geleerd, en de specifieke context. De vraag is hoe we het beste om kunnen gaan met onze angsten.

Tekst loopt door onder de foto.

Foto: Cristian Newman

Traumatische ervaringen, bijvoorbeeld, worden in het lichaam opgeslagen. Wanneer je bepaalde stimuli waarneemt die herinneringen aan het trauma oproepen, schiet het lichaam terug in dezelfde schrikreactie als tijdens de traumatische gebeurtenis. Lichamelijke confrontatie en therapie, zoals terugkeren naar de plek van het trauma, zijn manieren om het lichaam langzaam te herprogrammeren. In ons lichaam zit dus de kracht, maar ook de kwetsbaarheid om met angsten om te gaan.

Een manier om de angst aan te gaan na een collectief trauma, is samen te komen en de straat op de gaan, zoals zichtbaar in diverse steden na terroristische aanslagen. Zo'n demonstratie met bijbehorende symbolen is geritualiseerd gedrag dat vormgeeft aan de angst. Ondanks onze onmacht zijn we toch in staat om iets te doen. Het gedrag verandert niets aan de bodemloze diepte van het verlies, maar mensen hebben wel invloed op de boodschap en reactie die zij daarop willen uitdragen. Rituelen zijn een esthetische, symbolische vertaling van de werkelijkheid. Angst kan hierdoor getransformeerd worden tot iets anders.

Ritueel handelen, zoals samen de straat op gaan, een bloem neerleggen of kaarsje branden, geven de mogelijkheid om een veilige ruimte van handelen te creëren. In tijden waarin het gevoel van veiligheid opzettelijk wordt ondermijnd door wat terrorismedeskundige Beatrice de Graaf het theater van angst noemt, is zo'n ogenschijnlijk zachte aanpak een krachtige tegenbeweging. Angst wordt omgezet in een gevoel van medeleven, saamhorigheid en zelfs dankbaarheid.

Angst is een maar al te menselijke emotie, die geen van ons vreemd is. Pogingen om angst volledig uit onze levens te verbannen, zijn futiel. Dát het er is, is een gegeven. Wat we er vervolgens mee doen, is wat telt.