Waarom we zo moeilijk doen over de eerste keer

"De waarschuwing dat seks een kostbare gift is die je niet lichtzinnig cadeau mag doen, geldt gek genoeg alleen voor meisjes. Jongens raken niets kwijt na de eerste keer, ze verkrijgen juist iets."

• deel dit
• tweet dit

Toen Jane klein was kreeg ze van haar grootmoeder een witte bloem, perfect en puur. Vervolgens vroeg oma haar de bloem te verfrommelen. Jane deed dat, waarna oma haar opdroeg hem nieuw te maken. Dat lukt haar natuurlijk niet, ze puzzelt wanhopig met de blaadjes. Precies, waarschuwt grootmoeder indringend, je kunt nooit terug: 'En dat is wat er gebeurt als je je maagdelijkheid verliest!'

Dit is het begin van de hilarische serie Jane the Virgin, waarvan het vijfde seizoen nu te zien is op Netflix. Het verwoordt een vertoog dat niet alleen in de Verenigde Staten dominant is: als je het voor het eerst met iemand doet, geef je iets weg. Die metaforische bloem is een eenmalige schenking die niet weer aan kan groeien. Seks is dan een kostbare gift die je niet lichtzinnig cadeau mag doen.

Deze waarschuwing geldt gek genoeg alleen voor meisjes. Jongens raken niets kwijt na de eerste keer seks, ze verkrijgen juist iets. De 'ontknaping' wordt gezien als een rite de passage naar volwassenheid. Ook gek: met de eerste keer wordt steevast de eerste keer penis-in-vagina bedoeld; vingeren en aftrekken vallen erbuiten. Deze ideeën over wat telt als seks en wat niet, hebben we niet zomaar. Ze worden ons aangeleerd in populaire cultuur, maar ook tijdens seksuele voorlichting op school.

Tekst loopt door onder de video.

Trailer Jane the Virgin.

In lespakketten krijgt de eerste keer bijzondere aandacht. Sterker, seksuele vorming bestaat grotendeels uit het voorbereiden op de eerste keer. De boodschap is dat je er 'klaar' voor moet zijn. Aan seks mag je niet lichtzinnig beginnen, want dan – zo is de onuitgesproken dreiging –breng je je lichamelijke en geestelijke gezondheid in gevaar. Lichamelijk: er zijn verbanden tussen een zogeheten 'vroege initiatie' en verhoogde kans op soa's of ongewenste zwangerschap. Geestelijk: (te) vroeg beginnen hangt samen met 'spijt' achteraf.

Wanneer weet je nou of je er klaar voor bent? Het informatieblad van het populaire lespakket Lang Leve de Liefde antwoordt:
'Dat bepaal je helemaal zelf. Sommige jongeren wachten totdat ze getrouwd zijn. Anderen zijn er al eerder klaar voor. Doe het pas als je het zelf wilt. En als de ander het ook wil. Het moet goed voelen.'

De nadruk ligt op autonomie ('Alleen als je het zelf wilt'), het temperen van hooggespannen verwachtingen ('Perfecte seks bestaat niet') en het belang van vertrouwen ('Doe het met iemand die je vertrouwt'). Zulke boodschappen klinken je waarschijnlijk volkomen logisch en terecht in de oren, misschien heb je dit zelf wel gehoord op school.

Maar bij nader inzien is het wonderlijk dat van die eerste keer 'echte' seks zo'n big deal wordt gemaakt en van al die andere stappen niet. Er is geen voorlichtingsboek dat zegt dat je zeker van jezelf moet zijn als je een jongen aftrekt in het brommerhok, of dat je die persoon echt moet vertrouwen. Dat accent op de eerste keer penis-in-vagina-seks is zelfs best kwalijk. Niet alleen worden er evidente groepen uitgesloten, het zorgt er ook voor dat het belang van de eerste keer wordt opgeblazen. Wordt het risico op spijt niet juist vergroot door de eerste keer zo te benadrukken?

Anekdotisch: een vriendinnetje heeft haar bloem op haar veertiende weggegeven aan een vakantieliefde. Na terugkeer uit Frankrijk liet hij nooit meer wat van zich horen. Het was pre-Facebook en haar brieven mochten niet baten. Zij beleefde het horrorbeeld dat ons was voorgehouden en daarom mocht het bij mij pas gebeuren als ik echt verliefd was en hij ook op mij (en ik niet op vakantie was). Dat is uiteindelijk gelukt en ik vertel het verhaal graag. De eerste keer is een geliefd gespreksonderwerp, met vrienden en nieuwe liefdes. Maar zelden vraagt iemand naar de tweede keer, terwijl dat bij mij juist een nare ervaring was. Ik heb daar geen trauma van, precies omdat niemand er speciale waarde aan hecht.

De nadruk op de eerste keer heeft, net als onze andere normatieve ideeën over seks, historische wortels. Die komen deels voort uit religie, denk aan de heilige Maria. Daarnaast waren maagdelijke dochters waardevol voor het economisch en politiek reilen en zeilen van vaders. Met het lichaam van vrouwen kunnen allianties worden gesmeed, zoals iedereen die wel eens Game of Thrones heeft gezien weet. Het schenken van dochters als manier waarop menselijke culturen verwantschap aangaan is in de antropologie uitgebreid beschreven. Zo'n cadeau heeft alleen waarde als het onbeschadigd is. Daarom is de vrouw door de eeuwen heen verantwoordelijk gemaakt voor het ongeschonden houden van haar lichaam.

Dit uitwisselen doen Nederlandse vaders niet meer, maar restanten van deze gewoonte zijn nog duidelijk zichtbaar tijdens bruiloften als de vader zijn dochter 'weggeeft'. In populaire cultuur is de Madonna/hoer-dichotomie nog altijd prominent aanwezig, denk bijvoorbeeld aan Sex and the City met Charlotte versus Samantha. Op het VivaForum praten vrouwen over het Madonna/hoer-complex omdat ze zoeken naar een verklaring voor de afgenomen seksuele interesse van hun man nu ze moeder zijn. Niet alleen je allereerste keer moet bijzonder zijn, ook je eerste keer met een nieuwe partner. Iedere vrouw die wel eens met mannen datet krijgt te horen dat ze beter afziet van seks op eerste avond: vrouwen die zo beschikbaar zijn, zijn geen 'relatiemateriaal'.

Deze historische erfenis schud je niet zomaar af, maar vervelend is 'ie wel. Seks is namelijk geen bloem, het is geen goed dat kan opraken en waar je zuinig op moet zijn, maar juist een onuitputtelijke bron van plezier en genot.

Deze column bevat passages uit het deze week verschenen boek Eindelijk weten wat seks is, waarin Linda Duits de betekenis van seks in verschillende domeinen van de samenleving analyseert.