Opgenomen in een groter geheel: zo verzoent deze kunstenaar zich met haar psychoses

"Kusama vecht elke dag tegen pijn, angst en paniek, en de enige methode die ze heeft gevonden die haar ziekte verlicht, is kunst met polkadots te blijven maken."

• deel dit
• tweet dit

Zachtjes fonkelen de lichtjes, zover het oog reikt. Zelfs al zou je de groene, blauwe en rode bolletjes wíllen tellen: je komt niet ver, want achter je rug, onder je voeten en boven je hoofd zijn er nog veel meer. De stipjes worden weerkaatst tot in de oneindigheid.

Met vijf spiegels, een klein aantal lampen en een dun laagje water op de vloer weet de Japanse kunstenaar Yayoi Kusama (1929) in Gleaming Lights of the Souls (2008) de illusie van een grenzeloos universum op te roepen. Deze spiegelkamer is nu op een kleine tentoonstelling ter ere van haar 90ste verjaardag te zien in Museum Voorlinden in Wassenaar. Kusama maakte veel meer van dit soort infinity mirror rooms. De allereerste - Phalli's Field uit 1965, een gigantisch veld gestipte falluskussentjes – was tot de verbouwing permanent te zien in Museum Boijmans Van Beuningen. In musea wereldwijd zijn de spiegielkamers een publiekslieveling.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Yayoi Kusama - Gleaming Lights of the Souls (2008) in Museum Voorlinden (foto: Antoine van Kaam).

Ik moet toegeven, ik was niet direct fan van Kusama's werk. Dat je er vaak lang voor in de rij moet staan, de knipperende lichtjes, het visuele spektakel: ik associeerde het met een kermisattractie. Dat de spiegelkamers ook nog veel gedeeld worden op Instagram, en dat Kusama's stippenmotief ook op skateboards, telefoonhoesjes en T-shirts opduikt, maakt het er niet beter op. Is deze kunst meer dan Instagramwaardige eyecandy?

Voor Kusama wel. Haar kunst is een manier om de visioenen die zij al sinds haar vroege jeugd in de Japanse bergstad Matsumoto ziet een plaats te geven. Van jongs af aan wordt ze geplaagd door psychoses en andere psychische problemen. 'Ik vecht elke dag tegen pijn, angst en paniek, en de enige methode die ik heb gevonden die mijn ziekte verlicht, is kunst te blijven maken', schrijft ze in haar autobiografie Infinity Net (2002). Inmiddels is Kusama negentig, en werkt vanuit een psychiatrische instelling in Tokio (waar ze sinds de jaren 70 vrijwillig verblijft) nog iedere dag aan haar kunst. Kunst gaat voor haar niet over 'mooie dingen maken', het is een manier om in leven te blijven.

Tekst loopt door onder de video.

Documentaire Kusama: Infinity (2018).

Oneindigheid is onbevattelijk, en heeft normaal gesproken iets beangstigends. Maar niet bij Kusama: in haar installaties geven de schijnbaar onbegrensde ruimtes juist het comfortabele gevoel opgenomen te zijn in een groter geheel. Met haar polkadotpatronen en experimenten met oneindigheid zegt Kusama haar eigen leven te willen onderzoeken. 'Eén polkadot', schrijft ze, 'een enkel deeltje tussen miljarden anderen.' Oneindigheid is dichterbij dan je denkt, bewijst Kusama. Je bent er zelf onderdeel van. Yayoi Kusama onderzoekt niet de kille eindeloosheid, maar een grenzeloze verbondenheid.

En daarom is het juist toepasselijk dat haar kunst zo populair is. Dat haar spiegelkamers op sociale media in foto's exponentieel uitdijen past bij haar intentie: de stippen zijn bedoeld om de wereld over te reizen. De schijnbaar universele aantrekkingskracht laat zien: in haar kunst heeft Kusama de oneindigheid al lang bereikt.