Onderwijs van de toekomst: leren zien hoe alles met elkaar samenhangt

"Als je de diepgaande verwevenheid van de elementen in het ecosysteem niet waardeert, vernietig je uiteindelijk de omgeving waar je zelf ook afhankelijk van bent."

• deel dit
• tweet dit

In 1949 schreef de Amerikaanse ecoloog Aldo Leopold een essay met de prikkelende titel Thinking Like a Mountain. Als natuurbeheerder werkte hij in diverse natuurparken in het land. Een van zijn taken was de wolvenpopulatie klein houden, wat in feite betekende dat hij op wolven jaagde. Want, zo luidde de heersende gedachte toen: hoe minder wolven, hoe meer herten om op te jagen.

Al snel realiseerde Leopold zich dat dit tot allerlei onvoorziene problemen leidde. Door de sterke afname van wolven in een van de gebieden waar hij zijn werk deed, konden de herten zich snel vermenigvuldigen en de vegetatie die aan de zijkant van de berg groeide, opeten. Toen de vegetatie grotendeels was verdwenen, verdwenen ook andere planten en dieren in rap tempo uit het gebied. Ook vergrootte het verdwijnen van vegetatie op de hellingen van de berg het gevaar voor destructieve aardverschuivingen. Kort samengevat: het hele ecosysteem van de berg veranderde toen de wolven niet langer of in onvoldoende mate aanwezig waren.

Moraal van het verhaal: als je niet leert 'denken als een berg' en dus volledige kennis en waardering hebt voor de diepgaande verwevenheid van de elementen in het ecosysteem, vernietig je uiteindelijk de omgeving waar je zelf ook afhankelijk van bent. In plaats van te denken als een geïsoleerd individu, is dit 'denken als een berg' een oefening in het jezelf (ver)plaatsen in een geheel ecosysteem, in een ingewikkeld web van onderlinge afhankelijkheden. Vervang vervolgens 'berg' voor 'planeet' en je bent in de 21e eeuw. Denken als een planeet. Zou dat niet een mooie metafoor zijn voor het onderwijs van de toekomst? Holistisch leren denken en doen? Niet in de esoterische zin van 'alles is met elkaar in harmonie', maar eerder in de trant van 'alles werkt op elkaar in en het kan er behoorlijk hard aan toe gaan'. Ecologie betekent in dat geval dan ook meer dan alleen natuurlijke processen, maar moet dan gezien worden als de interactie tussen het organische (mensen, dieren, planten, klimaat etc.) en het niet-organische (kunstmatige intelligentie, plastic etc.) en alles daar tussenin. Dit klinkt wellicht nog wat abstract en dat is het ook. Maar je moet ergens beginnen. Laat ik daarom afsluiten met dit beeld:

Je zit met je gehele lichaam vast aan een kolossaal netwerk van elastiek. Sommigen draden zijn dik, anderen flinterdun. Zodra je probeert te bewegen spannen de elastieken aan de kant waarvan je vandaan loopt, terwijl ze aan de andere kant los beginnen te hangen. Je kunt niet uit het netwerk, het enige wat je kan doen is meedeinen met de dynamiek van het elastiek.

Dit is, als je het mij vraagt, wat het betekent om in de wereld te zijn. Je bent niet vrij, maar je hebt wel bewegingsvrijheid. Je bent, of je het wilt of niet, permanent verbonden met de wereld om je heen – met de biosfeer, met cultuur, geschiedenis en natuurlijk wifi. Dit is het krachtenveld van het elastiek. De kunst is om je bewust te worden van dat kolossale netwerk. Niet om jezelf eruit te bevrijden, maar om erin te leren bewegen. Hoe eerder je ermee begint, hoe makkelijk het wordt.