Consent: een ongeluk is niet hetzelfde als overschrijding

"Seks is geen product, maar een rommelig, irrationeel, geil proces waarin je voorkeuren steeds veranderen."

• deel dit
• tweet dit

Minister Grapperhaus benadert seks als thee. Hij ziet het als een product dat je weloverwogen bestelt en vastberaden opdrinkt. Degene die jou serveert moet checken of je wel echt thee wilt, waarbij een gebrek aan een 'nee' niet telt als een 'ja'. Thee is een simplistische analogie over seksueel consent die de minister van Justitie en Veiligheid nu tot wet wil maken.

Het probleem met de vergelijking en daarmee ook het wetsvoorstel van Grapperhaus is dat seks geen product is, maar een rommelig, irrationeel, geil proces waarin je voorkeuren steeds veranderen. Toestemming vragen bij iedere stap is niet te doen en alleen toestemming vooraf is waardeloos, want je moet je consent kunnen intrekken.

Tekst loopt door onder de video.

Toestemming is zo simpel als thee - video Fonds Slachtofferhulp.

Een belangrijke reden om de bestaande wetgeving aan te passen is de zogeheten 'bevriezingsreactie'. Slachtoffers van seksueel geweld verstijven vaak en zijn daardoor niet in staat 'nee' te zeggen. Omdat veel mensen denken dat 'nee' hebben gezegd voorwaarde is voor veroordeling, lijkt het logisch om het dan om te draaien en te stellen dat een gebrek aan een 'ja' wet zou moeten zijn.

Natuurlijk mag je geen seks hebben met iemand die niet beweegt, of ze nou laveloos, dood of bevroren zijn. Daartoe hebben we echter geen nieuwe consentwetgeving nodig. In jurisprudentie wordt al erkend dat 'tonic immobility' reden kan zijn voor veroordeling, zo vertelt strafrechtadvocaat Sidney Smeets me desgevraagd. De Hoge Raad stelde namelijk eerder dat er sprake is van dwang wanneer een dader ervoor zorgt dat verzet wordt voorkomen.

Het lijkt erop dat de overheid een maatschappelijk debat over seksuele grenzen in de rechtszaal wil laten plaatsvinden. Daar is niemand bij gebaat. Wat we nodig hebben is wat socioloog Paul Reynolds een 'publieke seksuele ethiek' noemt. Dat betekent een focus op communicatie, door uitgebreider voor te lichten en mensen handvaten te geven waarmee ze over hun seksuele verlangens en grenzen kunnen communiceren. Daar zijn we namelijk nog steeds reuze slecht in.

Het is daarbij zinnig om een onderscheid te maken tussen soorten schending van consent. Van sekscoach Marije Janssen leerde ik over consentoverschrijdingen versus consentongelukken. Ze verwees me vervolgens door naar deze uitstekende uiteenzetting van seksuoloog Charlie Glickman. Hij schrijft:

'Een consentoverschrijding is wanneer iemand ervoor kiest iemands grenzen te negeren of te overschrijden. Mensen doen dat om verschillende redenen, waaronder egoïsme, arrogantie, niet om hun partner geven, opgewonden raken van schade toebrengen (wat iets anders is dan de consensuele ervaring van BDSM), of zich op een andere plek bevinden in het spectrum dat loopt van hufter tot verkrachter.

Consentongelukken zijn anders omdat die gebeuren dankzij vergissingen, miscommunicatie, onbegrip of gebrek aan informatie. Dat maakt het niet minder pijnlijk. Als jij op mijn teen gaat staan, doet het pijn ongeacht of het expres was of per ongeluk. Maar hoe ik de situatie benader en wat we doen om het op te lossen ziet er heel anders uit.'

Oftewel: er gebeurt in bed wel eens een ongelukje, zoals een vinger die in een verkeerd gat gaat, maar dat is geen reden om naar de politie te stappen. Glickman geeft in zijn blogpost advies over wat je wel kunt doen na een consentongeluk. De belangrijkste daarvan is erkennen dat er iets gebeurd is dat de ander niet prettig vond of dat pijn deed. Daarna kun je bespreken wat je kunt doen om zoiets in de toekomst te voorkomen.

Bij consentoverschrijding is meer vereist. Als er sprake was van aanranding of verkrachting, is het in Nederland verstandig om zo snel mogelijk contact op te nemen met het Centrum voor seksueel geweld. Zij hebben vestigingen in iedere regio en staan je bij met geestelijke, medische en juridische hulp. Ook als je eraan twijfelt of je aangerand bent, kun je (anoniem) contact met hen zoeken.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Een vrouw maakt een afweergebaar (foto: Pawel Szvmanski).

Het onderscheid tussen een ongeluk en overschrijding is afkomstig uit de kink-scene. Daar is het gebruikelijker om over consent te praten dan daarbuiten. Kinksters zijn heel bewust met seks bezig en dat vergt reflectie en verantwoordelijkheid. Daarom vind je bij hen bijvoorbeeld ook tips voor wat je kunt doen als je je aan de andere kant van dit verhaal bevindt en degene was die iemands consent heeft overschreden. Dat is moeilijk om toe te geven, want niemand wil te boek staan als verkrachter. Toch kan het voor de persoon bij wie je te ver bent gegaan goed zijn om hierover een gesprek aan te gaan.

Reflectie, verantwoordelijkheid en communicatie zijn precies de zaken waaraan het 'vanille' mensen nog wel eens ontbreekt. Dat betekent niet dat zij het niet kunnen leren. Daarvoor is een open en progressieve benadering van seks en seksualiteit noodzakelijk. Dat is precies het tegenovergestelde van wat ons kabinet 'rechts-met-de-kerk' voorstaat. Grapperhaus lijkt met zijn wetsvoorstel het gesprek over seksuele grensoverschrijding te willen beslechten. We zijn echter nog niet eens begonnen.